زمان تقریبی مطالعه: 101 دقیقه
 

تفاسیر قرن چهاردهم





تفاسیر قرن چهاردهم هشتاد و هفت عنوان می‌باشد؛ از جمله آنان تفسیر میرزا محمد تنکابنی، میرزاحسن اصفهانی، سیدعبدالحسین شرف‌الدین، شیخ محمدباقر کمره‌ای، سلطان محمد گنابادی، سید هبة‌الدین شهرستانی، شهید مطهری، سید مصطفی خمینی و ... می‌باشد.

فهرست مندرجات

۱ - آیات الوصول الی علم الاصول
۲ - لؤلؤة البحرین
۳ - مفصل البیان فی علم القرآن
۴ - تفسیر بهائی
۵ - توشیح التفسیر
۶ - الرق المنشور و لوامع الظهور
۷ - تفسیر اصفهانی
۸ - کشف التنزیل فی التفسیر و التاویل
۹ - احسن القصص
۱۰ - کنز التفاسیر
۱۱ - تفسیر صفی علیشاه
۱۲ - تفسیر صالحی
۱۳ - النص الجلی فی امامة مولانا علی
۱۴ - اسرار التنزیل
۱۵ - تفسیر آیه نور
۱۶ - آیات الائمه
۱۷ - توضیح الآیات
۱۸ - تفسیر القرآن الحکیم
۱۹ - برهان البیان
۲۰ - جلاء الضمیر
۲۱ - جواهرالایمان فی ترجمة تفسیر القرآن
۲۲ - ناسخ التفاسیر و ناصر النحاریر
۲۳ - روضة الامثال
۲۴ - تاویل الآیات الباهرة
۲۵ - ضیاء التفاسیر
۲۶ - ترجمة القرآن فی شرایط الایمان
۲۷ - آفتاب درخشنده
۲۸ - نور الهدی
۲۹ - آیات الاحکام فشندی
۳۰ - علوم القرآن
۳۱ - بوارق القهر فی تفسیر سورة الدهر
۳۲ - آیات النازلة فی شان علی
۳۳ - الجمان الحسان فی احکام القرآن
۳۴ - البیان فی تفسیر بعض سور القرآن
۳۵ - آیات الحجة و الرجعة
۳۶ - کشف الحجاب عن وجوه اعجاز بعض آیات
۳۷ - تفسیر کاشانی
۳۸ - خلاصة التفاسیر
۳۹ - مقتنیات الدرر
۴۰ - انوار القرآن
۴۱ - قاموس غریب القرآن
۴۲ - آیات ظهور
۴۳ - ناسخ التفاسیر
۴۴ - تفسیر کیوان
۴۵ - آیات البینات
۴۶ - کرائم القرآن
۴۷ - انوار البیان فی تفسیر القرآن
۴۸ - تفسیر خراسانی حائری
۴۹ - محمد و القرآن
۵۰ - القرآن و العترة
۵۱ - التبیان فی معانی القرآن
۵۲ - تحفة الاخوان
۵۳ - نفحات الرحمان فی تفسیر القرآن
۵۴ - نور العرفان و کشف اسرار الفرقان
۵۵ - التبیین فی شرح آیات المواعظ و البراهین
۵۶ - الفرقان فی تفسیر القرآن
۵۷ - تنزیل الآیات الباهرة
۵۸ - آیة التطهیر فی الخمسة اهل الکساء
۵۹ - تفسیر جابری
۶۰ - آیة التطهیر
۶۱ - کانون عفت قرآن
۶۲ - تفسیر اردوبادی
۶۳ - اللئالی الحسان فی تفسیر القرآن
۶۴ - تفسیر سوره نور
۶۵ - مواهب الرحمن فی تفسیر القرآن
۶۶ - تفسیر خالصی
۶۷ - حقیقة الابداع
۶۸ - بیان السعادة
۶۹ - تفسیر اثنی عشری
۷۰ - بلوغ منی الجنان
۷۱ - تفسیر جامع
۷۲ - بیان الفرقان
۷۳ - الجامعة فی تفسیر سورة الواقعة
۷۴ - تفسیر ریحان
۷۵ - آیات الاحکام
۷۶ - معرفة القرآن
۷۷ - تفسیر عصار
۷۸ - لالی المنثور فی تفسیر سورة الطور
۷۹ - المتشابه من القرآن
۸۰ - تفسیر سورة الانبیاء
۸۱ - تفسیر آیات مشکله
۸۲ - تفسیر قرآن شریف
۸۳ - تفسیر رفیعی
۸۴ - اطیب البیان فی تفسیر القرآن
۸۵ - تفسیر القرآن الکریم
۸۶ - تفسیر قرآن راشد
۸۷ - تفسیر مطهری
۸۸ - برخی از تفاسیر اهل سنت
۸۹ - عناوین مرتبط
۹۰ - پانویس
۹۱ - منبع

۱ - آیات الوصول الی علم الاصول



آیات الوصول الی علم الاصول از سید معزالدین مهدی یا محمد مهدی (۱۲۲۲ - ۱۳۰۰ ق) فرزند سیدحسن حسینی قزوینی حلی، از علما و فقهای امامیه، از شاگردان شیخ مرتضی انصاری و میرزای شیرازی.
تفسیر مورد بحث در نوع خود کم نظیر است.
مؤلف مطالب اصولیه از مباحث الفاظ و ادله عقلیه را با آیات قرآن کریم تطبیق نموده و برای هر مطلبی به یکی از آیات قرآن مجید استشهاد کرده است.
و نیز تفسیر آیات قرآن را با علم اصول آمیخته است. نسخه اصل به خط مؤلف در کتابخانه آل قزوینی در حله موجود است.
سید معزالدین علاوه بر کتاب آیات المتوسمین در حکمت الهی تفسیرهای زیر را نیز تالیف نموده است:
۱) تفسیر سورة الاخلاص، در بیان و تفسیر آیات سوره اخلاص که با بهره گیری از روایات ائمه معصومین (علیهم‌السّلام) بحث و تاویل نموده است.
۲) تفسیر سورة القدر، به همان سبک و به شیوه کلامی آیات سوره را بحث کرده است.
۳) تفسیر سورة الفاتحة، با بهره از احادیث به تفسیر آیات سوره پرداخته است.
[۱] موسوی اصفهانی، سیدمحمدمهدی، احسن الودیعه، ج۱، ص۸۵.
[۲] زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۷، ص۱۱۴.
[۵] مدرس تبریزی، محمدعلی، ریحانة الادب، ج۴، ص۴۵۵.
[۶] انصاری، مرتضی، شخصیت شیخ انصاری، ص۳۱۴.
[۷] قمی، شیخ عباس، فوائد الرضویه، ص۶۷۴.
[۸] آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، مصفی المقال فی مصنفی علم الرجال، ص۴۷۵.
[۹] امینی، محمدهادی، معجم رجال الفکر و الادب فی النجف، ص۳۴۹.
[۱۱] عواد، کورکیس، معجم المؤلفین العراقیین، ج۳، ص۲۴۷.
[۱۲] نوری، حسین، مستدرک الوسائل، ج۳، ص۴۰۰.
[۱۴] مشار، خانبابا، مؤلفین کتب چاپی فارسی و عربی، ج۶، ص۳۹۰.
[۱۵] امین، حسن، دائرة المعارف الاسلامیة الشیعیه، ج۵، ص۲۶۵.
[۱۶] شفیعی، محمد، مفسران شیعه، ص۱۷۶.


۲ - لؤلؤة البحرین



لؤلؤة البحریناثر شیخ محسن (م ح ۱۳۰۰ ق) فرزند شیخ محمد رفیع رشتی قزوینی متخلص به عاصی، از علما و فقهای حوزه قزوین.
‌این تفسیر در یک مجلد به زبان عربی و شیوه کلامی و استدلالی شامل بخشی از قرآن کریم می‌باشد مؤلف این اثر را به تفسیر آیة الکرسی و سورة القدر اختصاص داده و با بهره‌گیری از روایات و احادیث خاندان عصمت و نبوت (علیهم‌السّلام) به تفسیر و تاویل آیات پرداخته است. اهداء کتاب به ناصرالدین شاه قاجار است.
نسخه عصر مؤلف نزد کاتب این سطور در قزوین موجود می‌باشد.
شیخ محسن قزوینی تفسیر دیگری به نام مستطرفات المقال فی تفسیر سورة الزلزال، در یک مجلد به زبان عربی و به شیوه کلامی و استدلالی دارد که در آن سوره الزلزال را با رعایت نکات ادبی و فلسفی به درخواست عده‌ای از فضلا تالیف نموده است.
در مقدمه آن می‌گوید که این رساله بعد از ۱۲۳ رساله تالیف شده او در ۱۲۶۷ ق در قریه ابراهیم آباد قزوین خاتمه یافته است.
نسخه اصل این تفسیر به خط مؤلف در کتابخانه آیت الله مرعشی (شماره ۲۶۹۵) محفوظ است.
[۱۸] حسینی اشکوری، سیداحمد، فهرست نسخه‌های خطی کتابخانه آیت الله مرعشی قم، ج۷، ص۲۴۱.
[۱۹] الحلو، عامر، معجم الدراسات القرآنیة عند الشیعة الامامیة، ص۲۵۴.


۳ - مفصل البیان فی علم القرآن



مفصل البیان فی علم القرآن از شیخ ملا آقا محمد (۱۲۲۵ - ۱۳۰۰ ق) معروف به تهرانی ساوجبلاغی، حکیم متاله از علمای عصر خویش است.
تفسیر مورد بحث ترجمه و شرح مفصل فارسی است در ده مجلد بر تفسیر مجمع البیان لعلوم القرآن ابوعلی طبرسی (م ۵۴۸ ق) که مفسر هنگام ترجمه فارسی اضافاتی به آن الحاق نموده است.
وی در مقدمه می‌گوید: در ثلث آخر عمر چنان میل قلبی بهم رسانیدم که این کتاب مبارک میمون را که موسوم است به مجمع البیان در تفسیر کلام ملک علام که شیخ المشایخ طبرسی (رحمة‌الله‌علیه) به عربی تفسیر نموده بوده که افصح و ابلغ تفاسیر است از بابت نزول و نظم و قرائت و لغت و اعراب و معنی جامع بود به لغت پارسی شرح نمایم بلکه بعضی که عوام الناس‌اند از لغت عربی عاری‌اند فی الجمله تمتعی بردارند به تاریخ ۱۲۹۴ از اول تا جزو شانزدهم آن را به قدرالقوة شرح پارسی نوشتم و از سوره یس تا خاتمه قل اعوذ برب الناس امید از حضرت و این کتاب موسوم نمودم به مفصل البیان فی علم القرآن تم فی غرة شهر جمادی الثانی سنه ۱۲۹۴.
سه مجلد اصل به خط مؤلف از مخطوطات اهدائی آقای مشکاة به دانشگاه تهران به شماره ۳۹ و ۴۰ و ۴۱ موجود است.
[۲۲] منزوی تهرانی، علینقی، فهرست اهدائی مشکوة به کتابخانه دانشگاه تهران، ج۱، ص۲۱۹.
[۲۳] آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، طبقات اعلام الشیعة، ج۱، ص۱۵۱.
[۲۴] الحلو، عامر، معجم الدراسات القرآنیة عند الشیعة الامامیة، ص۲۸۴.
[۲۶] منزوی، احمد، فهرست نسخه‌های خطی فارسی، ج۱، ص۶۰.


۴ - تفسیر بهائی



تفسیر بهائی اثر مولوی بهاءالدین هندی (زنده ح ۱۳۰۱ ق)، از علمای شیعه در هندوستان.
تفسیر مورد بحث در دو مجلد به زبان فارسی و عربی به شیوه کلامی و روائی شامل تمام قرآن کریم از سوره الحمد لغایت سوره الناس.
مؤلف در این اثر پس از ذکر آیه و ترجمه فارسی به سبک کلامی و استدلالی و با بهره از روایات و احادیث خاندان عصمت و نبوت (علیهم‌السّلام) به تفسیر و تاویل آیه می‌پردازد و مجلد اول که شامل تفسیر نصف قرآن است در حاشیه مجلد اول تفسیر لوامع التنزیل به سال ۱۳۰۱ ق در هندوستان طبع گردیده است.
[۲۸] الحلو، عامر، معجم الدراسات القرآنیة عند الشیعة الامامیة، ص۸۰.


۵ - توشیح التفسیر



توشیح التفسیر فی قواعد التفسیر و التاویل اثر میرزا محمد (۱۲۳۴ - ۱۳۰۲ ق) فرزند سلیمان معروف به تنکابنی و صاحب قصص العلماء، از علمای مطلع امامیه. تفسیر مورد بحث در دو مجلد به زبان عربی و شیوه کلامی و استدلالی شامل بخشی از قرآن کریم.
مؤلف در مقدمه خویش می‌نویسد غرض از تالیف این تفسیر نگاشتن تفسیر خالی نبود و می‌خواهم اثبات نمایم علم حاصل از سخنان باری تعالی که در قرآن کریم آمده است یک معجزه از معجزات خاتم الانبیاء محمد (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) می‌باشد لذا مجلد اول را اختصاص دادم به قواعد تفسیر.
و مجلد دوم: شامل تفسیر سوره الحمد و سی آیه از سوره بقره می‌باشد. این تفسیر در چاپخانه سیدالشهداء (علیه‌السّلام) به سال ۱۴۱۱ ق در قم طبع گردیده است.
مؤلف دارای مجموعه‌ای از مجلدات و رسائل متعدد در تفسیر و علوم قرآن کریم است از جمله آنها: تفسیر تنکابنی در هشتاد هزار بیت که شامل بخشی از قرآن است، و تفسیر آیه الامانة: انا عرضنا الامانة علی السماوات. آیه ۷۲ از سوره الاحزاب، آیه ۹۰ سوره آل عمران: ان اول بیت وضع للناس. آیه ۱۶ سوره آل عمران: شهداللّه انه لا اله الا هو و الملائکة. تفسیر سوره الاعلی. سوره الضحی در هزار بیت. سوره الفیل در هزار بیت، و سه تفسیر بر سوره القدر: یکی در هزار بیت و دومی مفصلا در دو هزار بیت و سوم در سه هزار بیت، که به نام فرهاد میرزا معتمدالدوله تالیف نموده است.تفسیر سوره النصر در هزار بیت و غیره.
[۳۳] آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، مصفی المقال فی مصنفی علم الرجال، ص۴۳۴.
[۳۴] امینی، محمدهادی، معجم رجال الفکر، ص۹۳.


۶ - الرق المنشور و لوامع الظهور



الرق المنشور و لوامع الظهور فی تفسیر آیة النور اثر سیدحسین (م ۱۳۰۷ ق) فرزند سیدمرتضی طباطبائی یزدی، از متکلمین شیعه و خطباء بلندآوازه در کشورهای اسلامی از هندوستان و ایران و عراق. تفسیر مورد بحث در یک مجلد به زبان عربی و شیوه کلامی شامل آیة النور.
مؤلف در این اثر با بهره از روایات و احادیث ائمه اطهار (علیهم‌السّلام) به تفسیر و تاویل آیه نور پرداخته و آن را بر هیجده لمعه ترتیب داده است.
این کتاب در ۱۳۰۰ ق در تبریز طبع گردیده است.
[۴۲] الحلو، عامر، معجم الدراسات القرآنیة عند الشیعة الامامیة، ص۱۶۹.
[۴۳] آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، طبقات اعلام الشیعه، نقباء البشر، ج۲، ص۶۵۶.


۷ - تفسیر اصفهانی



تفسیر اصفهانی از شیخ محمدحسین (۱۲۶۶ - ۱۳۰۸ ق) فرزند شیخ محمدباقر ایوانکیفی اصفهانی، از علماء و مدرسین حوزه نجف اشرف.
تفسیر مورد بحث در یک مجلد به زبان عربی و شیوه حکمی شامل بخشی از قرآن کریم از آغاز قرآن سوره الحمد لغایت آیه ۲۳ سوره بقره می‌باشد. مؤلف با مشرب حکمی و اصولی و بهره از روایات ائمه معصومین (علیهم‌السّلام) به تفسیر و تاویل آیات پرداخته است.
شیخ آقابزرگ تهرانی در الذریعه و طبقات اعلام الشیعه در وصف این تفسیر می‌نویسد مشحون به تحقیقات است چنانچه به اتمام می‌رسید جامع علوم قرآن بود. ‌این تفسیر با مقدمه برادرش حاج آقا نوراللّه ابتدا در ۱۳۱۳ ق و سپس در ۱۳۱۷ ق در تهران طبع گردیده است.
[۴۶] امینی، محمدهادی، معجم رجال الفکر، ص۳۶.
[۴۷] مشار، خانبابا، مؤلفین کتب چاپی فارسی و عربی، ج۲، ص۷۰۶.
[۴۸] آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، طبقات اعلام الشیعه، نقباء البشر، ج۲، ص۵۳۹.


۸ - کشف التنزیل فی التفسیر و التاویل



کشف التنزیل فی التفسیر و التاویل از سیدمحمد (م ح ۱۳۱۰ ق) فرزند سیدعبدالغفار رضوی کاشانی، از علما و فقیه اصولی.
تفسیر مورد بحث در یک مجلد به زبان عربی و شیوه کلامی و ادبی شامل تمام قرآن کریم از سوره الحمد لغایت سوره الناس است که با بهره از روایات و احادیث ائمه اطهار (علیهم‌السّلام) و اقوال مفسرین متقدمین شیعه آیات قرآن را تاویل نموده است.
حفید وی سید حسین (م ۱۳۸۵ ق) در کتاب خود (العندبیل) فی التمییز بین الصحیح و العلیل به شرح حال مؤلف پرداخته و این تفسیر را از مؤلفات او نام برده است.
نسخه اصل به خط مؤلف نزد حفید وی سید محمد رضوی کاشانی صاحب تفسیر بهجة التنزیل فی التفسیر و التاویل ( بهجة التنزیل) موجود است.
[۵۰] الحلو، عامر، معجم الدراسات القرآنیة عند الشیعة الامامیة، ص۲۴۴.
[۵۱] آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، طبقات اعلام الشیعه، نقباء البشر، ج۴، ص۶۶۹.


۹ - احسن القصص



احسن القصص از علی‌محمد (۱۲۶۰ - ۱۳۱۲ ق) فرزند سیدمحمد بن سید دلدارعلی نقوی لکنهوی معروف به تاج العلماء، از ائمه فتوی و تقلید در هندوستان و از علما و مفسرین شیعه.
تفسیر مورد بحث عربی و در شرح و بیان سوره یوسف است که مفسر با مذاق حکمی و کلامی خویش به شیوه‌ای دلپذیر به شرح و تاویل و تفسیر آیات سوره یوسف پرداخته است این کتاب در هندوستان به سال ۱۳۰۵ ق چاپ شده است.
از تاج العلماء دو تفسیر دیگر یاد کرده‌اند:
۱) انوار الانظار، در شرح و تفسیر سوره نور.
۲) ترجمة القرآن، در دو مجلد ترجمه قرآن به زبان اردو که در هندوستان چاپ و منتشر گردیده است.
[۵۲] موسوی اصفهانی، سیدمحمدمهدی، احسن الودیعه، ج۱، ص۲۰۱.
[۵۶] آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، مصفی المقال فی مصنفی علم الرجال، ص۳۴۲.
[۵۷] الحلو، عامر، معجم الدراسات القرآنیة عند الشیعة الامامیة، ص۱۲.
[۵۸] شفیعی، محمد، مفسران شیعه، ص۲۰۰.
[۵۹] آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، طبقات اعلام الشیعه، نقباء البشر، ج۴، ص۱۶۲۴.
[۶۰] مشار، خانبابا، مؤلفین کتب چاپی فارسی و عربی، ج۴، ص۵۹۶.


۱۰ - کنز التفاسیر



کنزالتفاسیر فی تفسیر المفردات القرآنیة اثر شیخ علی (۱۲۴۲ - ۱۳۱۵ ق) فرزند مولی شیخ جعفر استرآبادی حائری تهرانی معروف به شریعتمدار، از علمای امامیه و حکیم متاله. تفسیر مورد بحث در یک مجلد به زبان عربی و شیوه کلامی و ادبی شامل بخشی از قرآن کریم است.
مؤلف در این اثر خود به تفسیر مفردات و کلمات غریب و متشابه و مشکلات به سبک ادبی و نحوی پرداخته است.
شریعتمدار استرآبادی آثار دیگری بدین شرح دارد:
۱) نثرالدرر الایتام، در یک مجلد به زبان عربی و شیوه استدلالی و روائی شامل تفسیر بخشی از قرآن است. مؤلف در این اثر خود آیات احکام قرآن را گردآوری نموده است و به ترتیب کتب فقهیه از طهارت لغایت دیات با بهره از روایات و احادیث خاندان عصمت (علیهم‌السّلام) به شرح و بسط پرداخته است.
۲) الدرر الایتام: در یک مجلد به زبان عربی و شیوه استدلالی و روائی تلخیصی است از کتاب نثر الدرر الایتام.
۳) دررالاحکام، این تفسیر ضمن پانزده کتاب دیگر می‌باشد که هریک از آنها اختصاص به یک علم از علوم است. کتاب اول در نحو و کتاب دهم در علم تفسیر و مؤلف بحث خویش را به کلیات علم تفسیر و قرآن مجید اختصاص داده و کلمات متشابه و غریب را تفسیر نموده است. کتاب یازدهم در تجوید و نحو قرآن می‌باشد.
۴) تجوید التنزیل فی علم الترتیل، در یک مجلد شامل بخشی از قرآن کریم می‌باشد. مؤلف اثر خویش را به علم ترتیل و قراءآت قرآن مجید اختصاص داده و نیز گاهی به نحو و اعراب بعضی از کلمات می‌پردازد.
نسخه اصلی آثار فوق که برشمردیم در تهران نزد احفاد شریعتمدار محفوظ است.
[۶۵] مدرس تبریزی، محمدعلی، ریحانة الادب، ج۳، ص۲۱۰.
[۶۶] الحلو، عامر، معجم الدراسات القرآنیة عند الشیعة الامامیة، ص۱۵۷.
[۶۷] شفیعی، محمد، مفسران شیعه، ص۱۸۳.
[۶۸] مشار، خانبابا، مؤلفین کتب چاپی فارسی و عربی، ج۴، ص۱۶۱.


۱۱ - تفسیر صفی علیشاه



تفسیر صفی علیشاه اثر حاج میرزاحسن (۱۲۵۱ - ۱۳۱۶ ق) فرزند محمدباقر اصفهانی معروف به صفی علیشاه، از اقطاب سلسله نعمت اللهی و سرسلسله صفی علیشاهی.
تفسیر مورد بحث در دو مجلد به زبان فارسی و شیوه عرفانی و ادبی شامل تمام قرآن در بحر رمل مسدس بر وزن مثنوی مولوی است.
مؤلف در تاریخ نظم آن چنین سروده است:
تاریخ من ارطلب کنی خود گویم تفسیر صفی‌هادی گمراهانم (۱۳۰۷ ق) این تفسیر را نزد صوفیان و عارفان پایگاهی است و در محافل و خانقاه‌های خویش آن را می‌خوانند و بسیار از ابیات آن را از بر می‌کنند.
این تفسیر نخست در ۱۳۰۸ ق در تهران در دو مجلد طبع گردید سپس در سال‌های ۱۳۱۷ و ۱۳۱۸ و ۱۳۲۴ ق تجدید چاپ شده است.
صفی علیشاه تفسیر دیگری به نام تفسیر سوره یوسف تالیف نموده است.
و آن را در یک مجلد به زبان فارسی به شیوه عرفانی و بر مذاق اهل تصوف نثرا تفسیر و تاویل نموده که در ۱۳۲۰ ق در تهران چاپ سنگی گردیده است.
[۷۰] مشار، خانبابا، مؤلفین کتب چاپی فارسی و عربی، ج۲، ص۵۱۷.
[۷۱] مشار، خانبابا، فهرست کتابهای چاپی فارسی، ج۱، ص۱۳۹۵.
[۷۲] شفیعی، محمد، مفسران شیعه، ص۱۸۶.
[۷۳] خرمشاهی، بهاءالدین، تفسیر و تفاسیر جدید، ص۱۷۹.


۱۲ - تفسیر صالحی



تفسیر صالحی اثر شیخ محمدعلی صالحی (م ۱۳۱۹ ق) فرزند شیخ محمدصالح برغانی قزوینی، از علما و متکلمین امامیه و اساتید فقه و اصول حوزه قزوین.
تفسیر مورد بحث شامل مجموعه‌ای از رسائل به زبان عربی و فارسی، در بخشی از قرآن کریم است.
مؤلف در این اثر بعضی از آیات و سوره‌های مورد نظر خود را عنوان کرده سپس با مشرب ملایم متشرعه به رد شیخیه و بابیه پرداخته و اعتقادات خود را به سبک کلامی و فلسفی با بهره از روایات خاندان عصمت و طهارت (علیهم‌السّلام) بیان کرده است.
این تفسیر از جمله تفسیرهایی است که مشاجرات و برخوردهای عقائد تند قرن سیزدهم هجری را منعکس می‌کند و تاریخ تالیف آنها از ۱۲۶۳ ق لغایت ۱۲۶۶ ق می‌باشد.
از جمله سوره‌هایی که مؤلف عنوان کرده است: سوره الحمد، سوره الاخلاص، سوره الاعلی، سوره الرحمن، سوره القدر و غیره و از جمله آیاتی که در رد شیخیه و بابیه عنوان کرده آیه: «فَلَمَّا رَاَی الْقَمَرَ بازِغاً قالَ هذا رَبِّی» است.
‌این تفسیر به فارسی و در رد سید علی‌محمد باب است که صریح اقوال او را با روایات و به سبک استدلالی رد کرده است و نیز تفسیر آیه مودة از سوره شوری: قل لا اسئلکم علیه اجرا الا المودة فی القربی و تفسیر آیه نور: اللّه نور السموات و الارض و غیره.
این مجموعه از مخطوطات موقوفه پدرش شیخ محمد صالح برغانی حائری در کربلا موجود است.
[۷۷] برغانی، محمدصالح، مقدمه موسوعة البرغانی فی فقه الشیعه، ج۱، ص۵۲.


۱۳ - النص الجلی فی امامة مولانا علی



النص الجلی فی امامة مولانا علی (علیه‌السّلام) مفسر شیخ ملاحسین (م ۱۳۲۰ ق) فرزند باقر بروجردی، از علمای عصر خود . ‌این تفسیر در شرح و بیان چهل آیه از قرآن کریم که در شان حضرت علی بن ابی طالب (علیه‌السّلام) نازل گردیده است و مؤلف پس از استخراج آیات مذکور به شرح و بین ادله وارده بر تنصیص امامت امیرالمؤمنین (علیه‌السّلام) با اسانید فریقین سنی و شیعه مبادرت کرده و آن را بر یک مقدمه و چهل آیه منظم کرد که توسط فرزندش نورالدین بروجردی در ۱۳۲۰ ق در ۳۰۰ صفحه در تهران و مجددا در سال ۱۳۳۰ ق توسط چاپخانه میرزا عباس تجدید چاپ و انتشار یافت.
[۷۸] تاریخ بروجرد، ج۲، ص۴۸۹.
[۸۰] الکرام البررة، ج۱، ص۳۸۰.
[۸۱] اعتمادالسلطنه، محمدحسن، الماثر و الاثار، ص۱۷۳.
[۸۲] مشار، خانبابا، مؤلفین کتب چاپی فارسی و عربی، ج۲، ص۷۰۶.
[۸۳] الحلو، عامر، معجم الدراسات القرآنیة عند الشیعة الامامیة، ص۳۰۳.
[۸۴] شفیعی، محمد، مفسران شیعه، ص۲۰۱.


۱۴ - اسرار التنزیل



اسرار التنزیل از شیخ مولی حسین (م ۱۳۲۰ ق) فرزند باقر بروجردی ، از علما و فقهای متاله. مولی حسین بروجردی سه تفسیر تالیف نموده است بدین شرح:
۱) تفسیر کبیر بروجردی، در چند مجلد به زبان عربی از تمام قرآن به شیوه کلامی و با بهره از احادیث ائمه اطهار (علیهم‌السّلام).
۲) اسرار التنزیل، که تلخیصی است از تفسیر کبیر یاد شده.
۳) النص الجلی فی امامة علی (علیه‌السّلام)، که در ۱۳۲۰ ق در تهران به چاپ رسیده است.
[۸۵] تاریخ بروجرد، ج۲، ص۴۸۹.
[۸۷] الکرام البررة، ج۱، ص۳۸۰.
[۸۸] اعتمادالسلطنه، محمدحسن، الماثر و الاثار، ص۱۷۳.
[۸۹] الحلو، عامر، معجم الدراسات القرآنیة عند الشیعة الامامیة، ص۱۶.
[۹۰] شفیعی، محمد، مفسران شیعه، ص۲۰۱.
[۹۱] مشار، خانبابا، مؤلفین کتب چاپی فارسی و عربی، ج۲، ص۷۰۶.


۱۵ - تفسیر آیه نور



تفسیر آیه نور اثر شیخ هادی تهرانی (۱۲۵۳ - ۱۳۲۱ ق) فرزند محمدامین تهرانی نجفی، از علما و ائمه فتوی که صاحب آراء فلسفی خاص بود.
‌این تفسیر در یک مجلد به زبان عربی و شیوه حکمی اختصاص به تفسیر آیه ۳۵ سوره نور اللّه نور السموات و الارض یافته است.
در تهران در ۱۳۱۹ ق چاپ سنگی گردیده است.
[۹۳] موسوی اصفهانی، سیدمحمدمهدی، احسن الودیعه، ج۱، ص۱۶۶.
[۹۶] خرمشاهی، بهاءالدین، تفسیر و تقاسیر جدید، ص۱۷۴.
[۹۸] امینی، محمدهادی، معجم رجال الفکر، ص۲۹۵.
[۱۰۰] شفیعی، محمد، مفسران شیعه، ص۱۹۵.
[۱۰۱] مشار، خانبابا، مؤلفین کتب چاپی فارسی و عربی، ج۶، ص۷۰۹.


۱۶ - آیات الائمه



آیات الائمه از سیدمحمدعلی (م ۱۳۲۱ ق) فرزند سیدمهدی حسینی تهرانی لاریجانی نیاکی معروف به تیر فروش، حکیم متاله، از علمای تهران.
‌این تفسیر به زبان فارسی در یک مجلد، در شرح و بیان و تاویل آیات قرآنی که مربوط به امامت و ولایت و فضائل امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب (علیه‌السّلام) و ائمه معصومین (علیهم‌السّلام) و خاندان عصمت و طهارت می‌باشد. و از طریق روایات و کلام به بحث پرداخته است.
این کتاب در ۱۳۱۶ ق در تهران در ۳۴۲ صفحه چاپ سنگی گردیده است.
[۱۰۳] اعتمادالسلطنه، محمدحسن، الماثر و الاثار، ص۱۵۹.
[۱۰۴] الحلو، عامر، معجم الدراسات القرآنیة عند الشیعة الامامیة، ص۵.
[۱۰۵] مشار، خانبابا، مؤلفین کتب چاپی فارسی و عربی، ج۴، ص۴۲۴.
[۱۰۶] آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، طبقات اعلام الشیعه، نقباء البشر، ج۴، ص۱۵۴۴.
[۱۰۷] شفیعی، محمد، مفسران شیعه، ص۱۸۳.


۱۷ - توضیح الآیات



توضیح الآیات از مولی محمدتقی (۱۲۲۶ - ۱۳۲۱ ق) فرزند محمدحسین کاشانی تهرانی، از علمای شیعه و فقیه محقق.
این تفسیر در بیان و شرح بعضی از آیات قرآن کریم است که بعضی از مؤمنین از مؤلف تفسیر آن را درخواست نموده‌اند.
و همچنین مفسر آیه: رب المشرقین و رب المغربین را با بهره از روایات و احادیث ائمه اطهار (علیهم‌السّلام) تفسیر و تاویل نموده است. این کتاب در ۱۲۹۷ و ۱۳۰۱ ق در تهران به چاپ رسیده است.
مولی محمدتقی کاشانی تفسیر دیگری به نام ایضاح المشتبهات به شیوه نحوی و ادبی در مشکلات و متشابهات آیات قرآن تالیف نموده است و هر دو کتاب به زبان فارسی می‌باشد.
[۱۰۹] زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۶، ص۶۳.
[۱۱۲] الحلو، عامر، معجم الدراسات القرآنیة عند الشیعة الامامیة، ص۱۱۶.
[۱۱۳] امینی، محمدهادی، معجم رجال الفکر و الادب فی النجف خلال الف عام، ص۳۶۱.
[۱۱۴] شفیعی، محمد، مفسران شیعه، ص۱۹۹.
[۱۱۵] مشار، خانبابا، مؤلفین کتب چاپی فارسی و عربی، ج۲، ص۲۱۲.
[۱۱۶] آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، طبقات اعلام الشیعه، نقباء البشر، ج۱، ص۲۵۳.
[۱۱۸] اعتمادالسلطنه، محمدحسن، الماثر و الاثار، ص۱۷۰.
[۱۱۹] قمی، شیخ عباس، فوائد الرضویه، ص۴۳۷.


۱۸ - تفسیر القرآن الحکیم



تفسیر القرآن الحکیم اثر میرمحمدکریم (زنده ۱۳۲۲ ق) فرزند میرجعفر علوی حسینی موسوی، از علما و مفسرین امامیه.
‌این تفسیر در سه مجلد به زبان عربی و به شیوه استدلالی شامل تمامی قرآن کریم از آغاز لغایت انجام آن است.
مؤلف پس از ذکر آیه به تفسیر و تاویل می‌پردازد.
مؤلف از منابع تفسیری مانند: مجمع البیان، کشاف زمخشری، تفسیر کبیر فخر رازی، انوار التنزیل بیضاوی و لباب التاویل فی معانی التنزیل بهره گرفته است.
مؤلف روش خویش را در مقدمه چنین می‌نویسد ضمنا ذیل هر یک از آیات خلاصه و تاویل آن را اضافه کردم تا فهم مقصود برای نوآموزان آسان‌تر شده تاویلات ناروای دیگر را بتوانند در برابر آیات شخصا بسنجند. این تفسیر توسط آقای صادق نوبری به فارسی ترجمه و در سه مجلد به چاپ رسیده است.
[۱۲۰] علوی حسینی موسوی، میرجعفر، تفسیر القرآن الحکیم علوی.


۱۹ - برهان البیان



برهان البیان از سیدابوالقاسم (۱۲۴۹ - ۱۳۲۴ ق) فرزند حسین بن نقی رضوی لاهوری، از متکلمین و علمای امامیه در هندوستان. در‌ این تفسیر مؤلف به شرح و تاویل آیه استخلاف از سوره نور پرداخته و نیز بحث خویش را اختصاص به خلافت و امامت امیرالمؤمنین علی (علیه‌السّلام) به استناد آیات قرآن داده است شیخ آقابزرگ تهرانی در الذریعة آن را به زبان اردو دانسته و می‌نویسد در هندوستان به چاپ رسیده است. خانبابا مشار در کتاب مؤلفین کتب چاپی آن را به عربی ضبط کرده است.
سید ابوالقاسم رضوی لاهوری مؤلف کتاب دیگری به نام لوامع التنزیل و سواطع التاویل است و آن به زبان فارسی در ۳۰ جلد و هر جلد برای یک جزء از قرآن به شیوه کلامی و با بهره از روایات و احادیث ائمه اطهار (علیهم‌السّلام) تاویل شده است و تا جلد ۱۶ در لاهور چاپ گردیده است.
[۱۲۱] نوگانوی، سیدمحمدحسین، تذکرة بی بها فی تاریخ العلماء، ص۳۹.
[۱۲۲] نقوی، حسین عارف، تذکره علمای امامیه پاکستان، ص۱۶.
[۱۲۴] فوق، محمدالدین، مشاهیر کشمیر، ص۱۰۸.
[۱۲۵] الحلو، عامر، معجم الدراسات القرآنیة عند الشیعة الامامیة، ص۴۱.
[۱۲۶] مشار، خانبابا، مؤلفین کتب چاپی فارسی و عربی، ج۱، ص۲۵۲.
[۱۲۷] آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، طبقات اعلام الشیعه، نقباء البشر، ج۱، ص۶۶.


۲۰ - جلاء الضمیر



جلاء الضمیر فی حل مشکلات آیة التطهیر اثر شیخ محمدعلی بحرانی (م ح ۱۳۲۵ ق) از احفاد شیخ یوسف بحرانی صاحب حدائق الطرائق، از علمای اخباریه و فقیه محدث. این تفسیر در یک مجلد به زبان عربی و شیوه روائی شامل آیه تطهیر است.
مؤلف در‌این اثر به تفسیر آیه ۳۳ سوره احزاب: «اِنَّمَا یُرِیدُ اللَّهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ اَهْلَ الْبَیْتِ وَیُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیرًا» با مشرب اخباری خود و بهره از روایات و احادیث خاندان عصمت و طهارت (علیهم‌السّلام) به تفسیر و تاویل آیه پرداخته است و نیز از کتاب سلاسل الحدید جدش شیخ یوسف بحرانی نقل می‌کند.
این تفسیر در ۱۳۲۵ ق در بمبئی طبع گردیده است.
[۱۳۰] الحلو، عامر، معجم الدراسات القرآنیة عند الشیعة الامامیة، ص۱۲۴.
[۱۳۱] آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، طبقات اعلام الشیعه، نقباء البشر، ج۴، ص۱۳۵۵.


۲۱ - جواهرالایمان فی ترجمة تفسیر القرآن



جواهرالایمان فی ترجمة تفسیر القرآن اثر شیخ محمدباقر (م ح ۱۳۲۶ ق) فرزند حاج اسماعیل تاجر سیرجانی، معروف به سلطان العلماء، از علمای امامیه و جامع علوم و فنون اسلامی.
تفسیر مورد بحث در یک مجلد به زبان فارسی و شیوه روائی ترجمه‌ای است از تفسیر امام حسن عسکری (علیه‌السّلام) به فارسی و در ۱۳۲۰ ق در بمبئی چاپ سنگی گردیده است.
[۱۳۳] مشار، خانبابا، مؤلفین کتب چاپی فارسی و عربی، ج۲، ص۱۴.
[۱۳۴] آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، طبقات اعلام الشیعه، نقباء البشر، ج۱، ص۱۸۷.


۲۲ - ناسخ التفاسیر و ناصر النحاریر



ناسخ التفاسیر و ناصر النحاریر اثر شیخ علی‌اکبر (۱۲۷۰ - ۱۳۲۶ ق) فرزند میرزا شیرمحمد همدانی، عالم مجتهد ملقب به صدرالاسلام.
این تفسیر در یک مجلد به زبان عربی و شیوه لغوی شامل تمام قرآن کریم است. مؤلف کلمات قرآن را به ترتیب حروف الفبائی آورده به تفسیر کلمات قرآن پرداخته است.
در مقدمه خود می‌نویسد تمام منابع وی از کتب شیعه است و از تفاسیر سنی نقل نمی‌کند سپس حدود بیست کتاب را که از آنها بهره‌گیری نموده و از مخذ وی می‌باشد نام می‌برد.
نسخه اصل به خط مؤلف (شماره ۲۴۶۹) در کتابخانه دانشگاه تهران موجود است.
[۱۳۷] امینی، محمدهادی، معجم رجال الفکر، ص۴۶۶.
[۱۳۸] الحلو، عامر، معجم الدراسات القرآنیة عند الشیعة الامامیة، ص۲۹۹.


۲۳ - روضة الامثال



روضة الامثال از مولی احمد (م ۱۳۲۷ ق) فرزند عبداللّه کوزکنانی تبریزی نجفی، از فقها و محققین شیعی.
مؤلف آیات امثال قرآن کریم را استخراج کرده و به تفسیر و تاویل آنها پرداخته و در مقدمه گفتار خود شعب بلاغت و فائدة تمثیل را مورد توجه قرار داده و سپس به تفسیر آیات مورد نظر خویش پرداخته است این کتاب در ۱۳۲۵ ق به چاپ رسیده است.
[۱۴۰] رازی، محمد، آثارالحجة، ج۱، ص۱۱۰.
[۱۴۳] امینی، محمدهادی، معجم رجال الفکر و الادب فی النجف، ص۳۸۲.
[۱۴۴] آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، طبقات اعلام الشیعه، نقباء البشر، ج۱، ص۱۰۹.


۲۴ - تاویل الآیات الباهرة



تاویل الآیات الباهرة فی فضائل العترة الطاهرة اثر شیخ محمدتقی (۱۲۶۲-۱۳۳۲ ق) معروف به آقا نجفی اصفهانی و مسجد شاهی فرزند شیخ محمدباقر ایوانکیفی تهرانی، از علما و ائمه فتوی و تقلید در اصفهان.
تاویل الایات در یک مجلد به زبان فارسی و شیوه کلامی و روائی شامل بخشی از قرآن کریم است مؤلف آیات قرآن را که در فضائل و شان حضرت امیرالمؤمنین (علیه‌السّلام) و خاندان عصمت و طهارت (علیهم‌السّلام) نازل گردیده گردآوری نموده و با بهره از روایات و احادیث ائمه اطهار (علیهم‌السّلام) به تفسیر و تاویل می‌پردازد. این تفسیر در ۱۲۹۱ ق در تهران به قطع وزیری چاپ سنگی گردیده است.
آقا نجفی اصفهانی دو تفسیر دیگر بدین شرح دارد:
۱) اسرارالآیات، در یک جلد به زبان فارسی و شیوه کلامی و ادبی شامل بخشی از آیات قرآن.
۲) خواص الآیات، شرح و ترجمه الدر النظیم فی خواص القرآن العظیم، در یک جلد به زبان فارسی و به شیوه کلامی شامل تفسیر تمام قرآن به ترتیب سوره‌ها در ترجمه و شرح تفسیر الدرالنظیم ابوالسعادات یافعی تمیمی است.
اگرچه مؤلف صریحا بیان نکرده است که ترجمه تفسیر یافعی است ولی اشاره می‌کند که آنچه را در‌این کتاب یاد می‌کند منقول از کتب اهل عرفان و خواص سوره‌ها بر حسب ترتیب الدرالنظیم یافعی است.
این کتاب در ۱۲۹۹ ق در بمبئی چاپ شده است.
[۱۴۶] گزی اصفهانی، عبدالکریم، تذکرة القبور یا دانشمندان اصفهان، ص۱۶.
[۱۵۰] قمی، شیخ عباس، فوائد الرضویه، ص۴۳۸.
[۱۵۱] انصاری، مرتضی، شخصیت شیخ انصاری، ص۳۶۱.
[۱۵۲] اعتمادالسلطنه، محمدحسن، الماثر و الاثار، ص۱۶۱.
[۱۵۳] حبیب آبادی، محمدعلی، مکارم الاثار، ج۳، ص۱۰۰۹.
[۱۵۴] الحلو، عامر، معجم الدراسات القرآنیة عند الشیعة الامامیة، ص۴۹.
[۱۵۵] امینی، محمدهادی، معجم رجال الفکر، ص۲۹۵.
[۱۵۶] مشار، خانبابا، مؤلفین کتب چاپی فارسی و عربی، ج۲، ص۱۹۸.
[۱۵۷] آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، طبقات اعلام الشیعه، نقباء البشر، ج۱، ص۲۴۷.


۲۵ - ضیاء التفاسیر



ضیاء التفاسیر اثر سید‌امیرمحمد صادق (م ۱۳۳۳ ق) فرزند امیر ابوالقاسم خوانساری موسوی، از علما و محدثین شیعه.
تفسیر مورد بحث در یک مجلد بزرگ به زبان فارسی وشیوه روائی و استدلالی شامل تمامی قرآن کریم از آغاز لغایت انجام آن می‌باشد.
مؤلف پس از ذکر هر آیه، ترجمه مختصر فارسی آن را آورده سپس با بهره از روایات و احادیث ائمه معصومین (علیهم‌السّلام) به تفسیر و تاویل می‌پردازد.
این تفسیر در ۱۲۹۹ ق در تهران به قطع رحلی چاپ سنگی گردیده است.
[۱۵۹] مشار، خانبابا، فهرست کتابهای چاپی فارسی، ج۳، ص۳۴۲۴.
[۱۶۰] مشار، خانبابا، مؤلفین کتب چاپی فارسی و عربی، ج۳، ص۵۰۳.


۲۶ - ترجمة القرآن فی شرایط الایمان



ترجمة القرآن فی شرایط الایمان از سیدمحمدتقی (۱۲۶۵ - ۱۳۳۳ ق) فرزند سیدمیررضا حسینی قزوینی معروف به تقوی، از ائمه فتوی و تقلید و فقهای عصر خویش. ‌این تفسیر فارسی شامل پانصد آیه از آیات قرآن کریم است که مؤلف بر مذاق خود آنها را از قرآن مجید انتخاب نموده است و اکثر آنها در حالات اجتماعی مسلمین و کیفیت معامله مسلمین با کفار و معاشرت با یکدیگر است.
نسخه اصل به خط مؤلف نزد فرزند ارشد وی سیدجواد تقوی می‌باشد.
[۱۶۳] شجره اجداد، زندگینامه احفاد سید محمد تقی، ص۱۲۳.
[۱۶۴] گلریز، سیدمحمدعلی، مینودر، ج۲، ص۱۹۱.
[۱۶۵] آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، طبقات اعلام الشیعه، نقباء البشر، ج۱، ص۲۵۶.
[۱۶۶] انصاری، مرتضی، شخصیت شیخ انصاری، ص۳۶۰.
[۱۶۷] امینی، محمدهادی، معجم رجال الفکر فی النجف، ص۳۵۰.


۲۷ - آفتاب درخشنده



آفتاب درخشنده اثر مؤیدالاسلام میرزامحمدحسن (۱۲۸۷ - ۱۳۳۵ ق) فرزند میرزاعلی جابری اصفهانی.
تفسیر مورد بحث به فارسی است و به کلیات قرآن کریم و اثبات معجزات قرآنیه می‌پردازد این اثر در ۱۳۰۲ ش در اصفهان چاپ سنگی گردیده است.
[۱۶۹] مشار، خانبابا، مؤلفین کتب چاپی فارسی و عربی، ج۲، ص۶۱۰-۶۱۲.


۲۸ - نور الهدی



نور الهدی اثر سیدعبدالحسین کمونه (۱۲۶۸ - ۱۳۳۶ ق) فرزند سیدعلی ثابت آل کمونه نجفی، از علمای نجف اشرف (آل کمونه). تفسیر مورد بحث در یک مجلد به زبان عربی و شیوه استدلالی شامل آیه نور.
مؤلف‌ این اثر را به تفسیر آیه نور اختصاص داده و به سبک استدلالی و بهره از روایات و احادیث خاندان عصمت و نبوت (علیهم‌السّلام) به تفسیر این آیه پرداخته است.
نسخه اصل به خط مؤلف در کتابخانه وی در نجف موجود است.
[۱۷۱] امینی، محمدهادی، معجم رجال الفکر فی النجف، ص۳۸۰.
[۱۷۲] الحلو، عامر، معجم الدراسات القرآنیة عند الشیعة الامامیة، ص۳۱۰.
[۱۷۳] آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، طبقات اعلام الشیعه، نقباء البشر، ج۳، ص۱۰۵۳.
[۱۷۴] آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، مصفی المقال، ص۲۱۸.


۲۹ - آیات الاحکام فشندی



آیات الاحکام فشندی از شیخ محمدعلی مشهور به شیخ حمزه علی (۱۲۶۷ - ۱۳۳۸ ق) فرزند شیخ محمدتقی فشندی قزوینی، از علما و ائمه تقلید قزوین.
مؤلف، آیات احکام قرآن کریم را که بیش از ۳۰۰ آیه می‌شود استخراج نموده و به شرح و بیان احکام فقهی مذکور پرداخته و بر اساس کتب فقهیه ترتیب داده است که آغاز آن از کتاب طهارت و پایان در کتاب قضا و شهادات است.
نسخه خط مؤلف از مخطوطات کتابخانه کاتب این سطور (عبدالحسین شهیدی صالحی) می‌باشد.
[۱۷۵] امین، سیدحسن، مستدرکات اعیان الشیعة، ج۲، ص۳۰۳.
[۱۷۶] برغانی، محمدصالح، موسوعة البرغانی فی فقه الشیعة، ج۱، ص۲۱.
[۱۷۷] گلریز، سیدمحمدعلی، مینودر، ص۳۴۳.
[۱۷۸] آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، طبقات اعلام الشیعه، نقباء البشر، ص۲، ص۶۸۲.


۳۰ - علوم القرآن



علوم القرآن اثر سیدمحمد‌هارون (م ۱۳۳۹ ق) حسینی زنجیفوری (زنگی پوری) هندی، از علمای امامیه در هندوستان.
‌این کتاب به زبان اردوست و مؤلف به تفسیر آیات قرآن کریم که دلالت در علوم و فنون علمیه است اشاره کرده و پس از استخراج آنها از قرآن مبسوطا تفسیر و تاویل نموده است. این کتاب در هندوستان به چاپ رسیده است. حسینی زنجیفوری سه کتاب دیگر تالیف کرده است:
۱) توحید القرآن، در این کتاب آیات توحید کلیة از قرآن استخراج و به زبان اردو شرح و تفسیر شده است. این کتاب در هندوستان چاپ شده است.
۲) ‌امامة القرآن، مؤلف آیات قرآن مربوط به امامت حضرت علی بن ابی طالب و ائمه اطهار (علیهم‌السّلام) را استخراج کرده و به زبان اردو ترجمه و تفسیر نموده است. این کتاب در هندوستان به طبع رسیده است.
۳) خلاصة التفاسیر، به زبان عربی و خلاصه‌ای از سه کتاب: توحید القرآن، امامة القرآن و علوم القرآن است.
[۱۸۰] الحلو، عامر، معجم الدراسات القرآنیة عند الشیعة الامامیة، ص۲۰۱.


۳۱ - بوارق القهر فی تفسیر سورة الدهر



بوارق القهر فی تفسیر سورة الدهر اثر شیخ حبیب‌اللّه شریف (۱۲۶۲ - ۱۳۴۰ ق) فرزند شیخ علی کاشانی، از علما و ائمه فتوی.
این تفسیر در یک مجلد به زبان عربی و شیوه کلامی و استدلالی شامل بخشی از قرآن کریم است. مؤلف این اثر را به سوره مبارکه الدهر اختصاص داده است و پس از ذکر آیه، به تفسیر و تاویل آن می‌پردازد.
مؤلف اثرات متعدد دیگری از خود به یادگار گذاشته است که سید جواد شبر در کتاب خود ادب الطف و شیخ آقابزرگ تهرانی در الذریعة به تفسیرهای سوره اخلاص، سوره فاتحه، سوره فتح، سوره اعلی، سوره کوثر و سوره ملک اشاره کرده‌اند.
[۱۸۱] شبر، جواد، ادب الطف او شعراء الحسین، ج۹، ص۴۶.
[۱۸۴] آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، مصفی المقال فی مصنفی علم الرجال، ص۱۲۰.
[۱۸۵] آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، طبقات اعلام الشیعه، نقباء البشر، ج۱، ص۳۶۰.


۳۲ - آیات النازلة فی شان علی



آیات النازلة فی شان علی (علیه‌السّلام) اثر سیدعبدالحسین (۱۲۶۴ - ۱۳۲۴ ق) فرزند سیدعبداللّه موسوی لاری، از علمای فارس.
‌این تفسیر در یک مجلد به زبان عربی و شیوه کلامی و روائی شامل آیاتی از قرآن که در فضائل و شان حضرت امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب و خاندان عصمت و نبوت (علیهم‌السّلام) نازل گشته است. مؤلف با بهره از روایات و احادیث ائمه اطهار (علیهم‌السّلام) و منابع کهن به تفسیر و تاویل آنها پرداخته است.
این کتاب در ۱۳۱۹ ق در شیراز چاپ سنگی شده است.
سید عبدالحسین چهار اثر دیگر تالیف نموده است بدین شرح:
۱) الآیات النازلة فی ذم الظلم و الجور یا تفسیر آیات الظالمین، در یک مجلد به زبان عربی و شیوه کلامی شامل بیش از چهارصد آیه از قرآن که در ذم ظلم و جور و غاصبین حقوق آل محمد (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) نازل گردیده است. مؤلف با بهره از روایات و احادیث ائمه اطهار (علیهم‌السّلام) و منابع دیگر آنها را تفسیر و تاویل نموده است. این تفسیر در ۱۳۱۴ ق چاپ سنگی شده است.
۲) التنزیل فی بعض المتشابهات، در یک مجلد به زبان عربی که در آن آیات متشابهات قرآن را گردآوری نموده سپس به تفسیر و تاویل آنها به سبک لغوی و ادبی با بهره از روایات و احادیث ائمه معصومین (علیهم‌السّلام) پرداخته است. نسخه اصل به خط مؤلف نزد فرزندش سید علی معروف به آیة اللاهی در لار موجود است.
۳) المحکم و المتشابه، در یک مجلد به زبان عربی و به شیوه ادبی که مؤلف در آن آیات محکم و متشابه را از قرآن مجید گردآوری نموده سپس به سبک ادبی و کلامی و با بهره از روایات و احادیث ائمه اطهار (علیهم‌السّلام) و منابع متقدمین به تفسیر و تاویل آنها پرداخته است. اصل به خط مؤلف نزد فرزندش در لار موجود است.
۴) قرائة اهل البیت (علیهم‌السّلام)، در یک مجلد به زبان عربی و شیوه ادبی مؤلف در این اثر قرائات قرآن را که از طریق ائمه معصومین (علیهم‌السّلام) رسیده است با اشاره به نحو و لغت شرح و بیان نموده است. نسخه اصل به خط مؤلف نزد فرزندش در لار موجود است.
[۱۸۶] رکن زاده آدمیت، محمدحسین، دانشمندان و سخن سرایان فارسی، ص۳، ص۵۷۸.
[۱۸۸] معارف الرجال، ج۲، ص۳۷.
[۱۸۹] الحلو، عامر، معجم الدراسات القرآنیة عند الشیعة الامامیة، ص۸.
[۱۹۰] امینی، محمدهادی، معجم رجال الفکر فی النجف، ص۳۸۸.
[۱۹۱] شفیعی، محمد، مفسران شیعه، ص۲۰۰.
[۱۹۲] مشار، خانبابا، مؤلفین کتب چاپی فارسی و عربی، ج۳، ص۷۵۱.
[۱۹۳] آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، طبقات اعلام الشیعه، نقباء البشر، ج۳، ص۱۰۴۸.


۳۳ - الجمان الحسان فی احکام القرآن



الجمان الحسان فی احکام القرآن اثر سیدمحمود (متولد ۱۳۴۵ ق) فرزند سیدمهدی دهسرخی اصفهانی، از علما و اصولیین امامیه. تفسیر مورد بحث در یک مجلد به زبان عربی شامل بخشی از قرآن کریم.
مؤلف آیات احکام را جمع کرده سپس با بهره از روایات ائمه اطهار (علیهم‌السّلام) به سبک استدلالی به بحث فقهی آیات پرداخته است.
این تفسیر ابتدا در تهران در ۱۳۷۸ ق چاپ سنگی گردیده سپس در نجف تجدید طبع شده است.
[۱۹۴] الحلو، عامر، معجم الدراسات القرآنیة عند الشیعة الامامیة، ص۱۲۴.
[۱۹۵] مشار، خانبابا، مؤلفین کتب چاپی فارسی و عربی، ج۶، ص۳۲.


۳۴ - البیان فی تفسیر بعض سور القرآن



البیان فی تفسیر بعض سور القرآن از سیدعبدعلی معروف به سیدابوتراب (۱۲۱۷ - ۱۳۴۶ ق) فرزند سیدابوالقاسم موسوی خوانساری نجفی، از ائمه فتوی و تقلید و مدرسین حوزه علمیه نجف.
مؤلف با انتخاب بعضی از سوره‌های قرآن کریم و بهره از روایات خاندان عصمت و نبوت (علیهم‌السّلام) به تفسیر آیات سوره‌های مذکور پرداخته است.
نسخه اصل به خط مؤلف را شیخ آقابزرگ تهرانی در کتابخانه مفسر در نجف اشرف مشاهده نموده است.
سید عبد علی کتاب دیگری به نام لب الالباب فی تفسیر احکام الکتاب دارد که آیات الاحکام را از قرآن استخراج کرده و آنها را با بهره‌گیری از روایات و احادیث اهل بیت (علیهم‌السّلام) و به ترتیب کتب فقهیه (از طهارت تا دیات) مرتب کرده و بحث و تفسیر نموده است. نسخه آن به خط مؤلف در کتابخانه وی در نجف دیده شده است.
[۱۹۶] موسوی اصفهانی، سیدمحمدمهدی، احسن الودیعه، ج۲، ص۳.
[۱۹۹] مدرس تبریزی، محمدعلی، ریحانة الادب، ج۳، ص۱۸۷.
[۲۰۰] آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، مصفی المقال فی مصنفی علم الرجال، ص۲۴.
[۲۰۱] الحلو، عامر، معجم الدراسات القرآنیة عند الشیعة الامامیة، ص۴۴.
[۲۰۲] امینی، محمدهادی، معجم رجال الفکر و الادب فی النجف، ص۱۷۲.
[۲۰۳] شفیعی، محمد، مفسران شیعه، ص۱۹۹.
[۲۰۴] مشار، خانبابا، مؤلفین کتب چاپی فارسی و عربی، ج۱، ص۱۲۲.
[۲۰۵] آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، طبقات اعلام الشیعه، نقباء البشر، ج۱، ص۲۷.


۳۵ - آیات الحجة و الرجعة



آیات الحجة و الرجعة اثر شیخ محمدعلی (زنده در ۱۳۵۰ ق) فرزند شیخ حسن‌علی همدانی حائری، از محققین و فقیه اصولی.
این تفسیر به دو مساله حجت و رجعت اختصاص داده شده است که مؤلف ۳۱۳ آیه از قرآن کریم به تعداد اصحاب و انصار حضرت حجت بن الحسن (عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف) هنگام ظهور وی و همچنین به عدد اصحاب حضرت رسول (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) در جنگ بدر را شرح و تفسیر کرده و به همان ترتیب سوره‌ها و آیات در قرآن تنظیم نموده سپس با بیان وافی و رسا و ذکر نکات دقیق و تحقیقات ظریف و بهره از روایات ائمه معصومین (علیهم‌السّلام) به بیان آیات مذکور پرداخته است و دارای فهرست منظمی است که محل آیه و سوره‌ای را که در آن کلمه حضرت حجت (عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف) تاویل گردیده معین می‌دارد.
[۲۰۷] الحلو، عامر، معجم الدراسات القرآنیة، عند الشیعة الامامیة، ص۶.
[۲۰۸] شفیعی، محمد، مفسران شیعه، ص۱۸۳.


۳۶ - کشف الحجاب عن وجوه اعجاز بعض آیات



کشف الحجاب عن وجوه اعجاز بعض آیات الکتاب اثر شیخ مصطفی (زنده ۱۳۵۰ ق) فرزند شیخ مرتضی خوئی، از علمای معاصرین.
تفسیر مورد بحث شامل بعضی از آیات قرآن که مورد ایراد واقع شده می‌باشد. مؤلف آن را در رد اعترافات و اشکالات به شیوه کلامی و به زبان عربی در یک مجلد تدوین نموده است.
این کتاب در ۱۳۶۶ ق در مشهد چاپ شده است.
[۲۱۰] الحلو، عامر، معجم الدراسات القرآنیة عند الشیعة الامامیة، ص۲۴۵.
[۲۱۱] مشار، خانبابا، مؤلفین کتب چاپی فارسی و عربی، ج۶، ص۲۳۸.


۳۷ - تفسیر کاشانی



تفسیر کاشانی از شیخ سلیمان (م ب ۱۳۵۰ ق) فرزند ابوالقاسم کاشانی، عالم فقیه.
تفسیر مورد بحث به زبان عربی و فارسی است. مؤلف پس از ذکر قطعه‌ای از آیات قرآن کریم با ترجمه و تفسیر اجمالی به فارسی آیات مذکور را به عربی تفسیر می‌نماید و نیز تحت عنوان فصل فی التفسیر و التنزیل، فصل فی بیان الالفاظ، فصل فی خواص الآیات، آن را مرتب نموده و با بهره از روایات و احادیث خاندان عصمت (علیهم‌السّلام) از تفاسیر دیگر نیز گاهی نقل می‌کند: جلد اول از آغاز قرآن تا سوره اعراف را دربردارد.
نسخه اصل به خط مؤلف از مخطوطات کتابخانه آیت الله مرعشی در قم (شماره ۶۸۱۰) محفوظ است.
[۲۱۲] حسینی اشکوری، سیداحمد، فهرست نسخه‌های خطی کتابخانه آیت الله مرعشی قم، ج۱۸، ص۹-۱۰.


۳۸ - خلاصة التفاسیر



خلاصة التفاسیر اثر شیخ محمود تهرانی (زنده ۱۳۵۲ ق) از دانشمندان معاصر. تفسیر مورد بحث در یک مجلد به زبان فارسی و شیوه ادبی شامل تمام قرآن کریم است که بیشتر به ترجمه شباهت دارد. در یک صفحه آیات قرآن را آورده و در مقابل آن ترجمه فارسی و بعضی توضیحات لازم داده است.
این کتاب در ۱۳۵۲ ق به تصحیح مرحوم شعرانی در تهران طبع و منتشر شده است.
[۲۱۴] مشار، خانبابا، فهرست کتابهای چاپی فارسی، ج۲، ص۱۹۰۳.
[۲۱۵] الحلو، عامر، معجم الدراسات القرآنیة عند الشیعة الامامیة، ص۱۵۰.
[۲۱۶] مشار، خانبابا، مؤلفین کتب چاپی فارسی و عربی، ج۶، ص۵۲.


۳۹ - مقتنیات الدرر



مقتنیات الدرر اثر سیدعلی (۱۲۷۰ - ۱۳۵۳ ق) فرزند سیدحسین موسوی لاریجانی حائری مشهور به حائری، از ائمه فتوی و مفسرین امامیه.
تفسیر مورد بحث به زبان عربی و تمامی قرآن کریم در دوازده جلد است. مؤلف پس از ذکر آیه شریفه قرآن به تفسیر آیه می‌پردازد و عمده شرح و بیانات وی مستند به روایات و احادیث ائمه اطهار (علیهم‌السّلام) می‌باشد و از تفسیرهای کهن و نقل اقوال ابن عباس بهره گرفته است.
این تفسیر در الذریعة سهوا تفسیر فارسی معرفی گردیده است که جلد اول آن در ۱۳۳۷ ش آغاز و جلد دوازدهم یعنی تمامی دوره در ۱۳۴۱ ش توسط دارالکتب الاسلامی از چاپ خارج گشته است. نام کامل آن (مقتنیات الدرر و ملتقطات الثمر) است.
حائری دارای تفسیر دیگری به فارسی است که برای شاگردان خود در تهران بیان نموده و اکنون مخطوط می‌باشد.
[۲۱۸] الحلو، عامر، معجم الدراسات القرآنیة، عند الشیعة الامامیه، ص۲۸۶.
[۲۱۹] مشار، خانبابا، مؤلفین کتب چاپی فارسی و عربی، ج۴، ص۱۷۸.
[۲۲۰] آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، طبقات اعلام الشیعه، نقباء البشر، ج۴، ص۱۴۲۲.


۴۰ - انوار القرآن



انوار القرآن از سیدراحت حسین (۱۲۹۷ - ۱۳۵۵ ق) فرزند سیدظاهر حسین رضوی کوپال پوری هندی، از اعیان علمای شیعه.
‌این تفسیر به زبان اردو در چند جلد بزرگ است و قسمت‌هایی از آن در مجله الشمس که در هندوستان منتشر می‌شد در ۱۳۵۵ ق به چاپ رسیده است و سبک مفسر کلامی روائی با بهره‌گیری از روایات و احادیث ائمه اطهار (علیهم‌السّلام) می‌باشد.
[۲۲۲] الحلو، عامر، معجم الدراسات القرآنیة عند الشیعة الامامیة، ص۳۳.
[۲۲۳] امینی، محمدهادی، معجم رجال الفکر و الادب فی النجف، ص۴۶۹.
[۲۲۴] آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، طبقات اعلام الشیعه، نقباء البشر، ج۲، ص۷۱۶.


۴۱ - قاموس غریب القرآن



قاموس غریب القرآن اثر شیخ میرزامحمد (م ۱۳۵۵ ق) فرزند شیخ میرزاحسین خلیلی تهران ی، از علما و ادبای امامیه (آل خلیلی). ‌این تفسیر در یک مجلد بزرگ به زبان عربی و به شیوه لغوی و ادبی شامل بخشی از قرآن کریم است.
مؤلف اثر خویش را بر حروف الفبائی ترتیب داده و بعد به ترتیب سوره‌های قرآن در سه فصل تنظیم نموده نخست نام سوره را یاد می‌کند و بعد کلمات غریب و الفاظ مشکله سوره مذکور را ذکر نموده و مشهورترین تفسیر و معروفترین معانی کلمات را یادآوری می‌کند و نیز در حواشی آن تعلیقات مفید و نفیسی افزوده است. این کتاب را تفسیر کبیر خلیلی نیز می‌نامند. میرزا محمد خلیل تهرانی اثر دیگری نیز دارد که آن را غریب القرآن یا تفسیر صغیر خلیلی نامیده‌اند. ‌این کتاب تلخیصی است از تفسیر کبیر مفسر که برای سهولت متن مطالب آن را خلاصه کرده است. هر دو تفسیر از نظر صاحب الذریعة گذشته است.
نسخه اصل آن به خط مؤلف در کتابخانه وی در نجف اشرف موجود می‌باشد.
[۲۲۶] خاقانی، علی، شعراء الغری، ج۱۰، ص۴۵۳ - ۴۶۴.
[۲۲۷] آل محبوبه، جعفر، ماضی النجف و حاضرها، ج۲، ص۲۴۴-۲۴۶.
[۲۲۸] امینی، محمدهادی، معجم رجال الفکر، ص۱۶۶.
[۲۲۹] الحلو، عامر، معجم الدراسات القرآنیة عند الشیعة الامامیه، ص۲۲۳.


۴۲ - آیات ظهور



آیات ظهور اثر شیخ علیقلی دهخوارقانی (م ۱۳۵۵ ق) از خطباء مشهور آذربایجان، ادیب و شاعر شیعی.
تفسیر مورد بحث در یک مجلد به زبان فارسی و به شیوه استدلالی و ادبی شامل بخشی از قرآن کریم است. مؤلف در این اثر ۱۱۰ آیه از آیات قرآن را که در شان ظهور حضرت حجت بن الحسن (عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف) و رجعت ایشان نازل گردیده است گردآوری نموده سپس با بهره از روایات و احادیث خاندان عصمت و نبوت (علیهم‌السّلام) و ذکر اشعار خویش تفسیر و تاویل کرده است.
مؤلف این کتاب را که در ۱۳۵۰ ق تدوین نموده در حاشیه قصیده غدیریه خود در ۱۳۵۱ ق به طبع رسانده است.
[۲۳۰] تربیت، محمدعلی، دانشمندان آذربایجان، ص۲۸۱.
[۲۳۲] مشار، خانبابا، مؤلفین کتب چاپی فارسی و عربی، ج۴، ص۵۷۴.
[۲۳۳] آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، طبقات اعلام الشیعه، نقباء البشر، ج۴، ص۱۶۱۷.


۴۳ - ناسخ التفاسیر



ناسخ التفاسیر اثر سیدمحمد عصار (۱۲۶۶ - ۱۳۵۶ ق) فرزند سیدمحمود حسینی لواسانی مشهور به عصار، از علما و افاضل عصر خویش پدر سیدکاظم عصار.
این تفسیر در سه مجلد به زبان فارسی و به شیوه روائی و استدلالی شامل تمام قرآن کریم است.
مؤلف نخست آیه شریفه را آورده سپس به ترجمه فارسی آن پرداخته و بعد به تناسب سوره، آیات را یاد می‌کند و با بهره از روایات و احادیث خاندان عصمت و طهارت (علیهم‌السّلام) به تفسیر و تاویل آنها مبادرت نموده است.
نسخه اصل به خط مؤلف (شماره ۱۵۶۰) ثبت دفتر کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی می‌باشد.
[۲۳۵] فکرت، محمدآصف، فهرست الفبائی کتب خطی کتابخانه مرکزی آستان قدس، ۵۷۴.
[۲۳۶] الحلو، عامر، معجم الدراسات القرآنیة عند الشیعة الامامیه، ۲۹۹.
[۲۳۷] شفیعی، محمد، مفسران شیعه، ص۱۸۹.


۴۴ - تفسیر کیوان



تفسیر کیوان اثر ملاعباسعلی (۱۲۷۷ - ۱۳۵۷ ق) فرزند شیخ ملااسماعیل قزوینی معروف به کیوان، حکیم عارف شیعی.
این تفسیر در چهار مجلد به زبان فارسی و به شیوه کلامی و حکمی شامل تمام قرآن کریم.
مؤلف خود در مقدمه آن می‌نویسد: استناد و استدلال این تفسیر فقط بر مدلول لفظی آیه است نه به حدیث و خبر اعم از رسول اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) یا حدیث به معنی اخص و از ائمه اثنی عشر (علیهم‌السّلام) و نیز‌ این تفسیر نه اینکه بر مبنای تفسیر صافی واصفی و تفسیر برهان است که اکثرا آیات را به اخبار و احادیث ائمه معصومین (علیهم‌السّلام) و گاهی از حضرت پیغمبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) و نه بر اساس حکمت و عرفان مانند تفسیر صدرالمتالهین شیرازی و یا تاویلات محیی الدین اعرابی و یا نیشابوری و غیره باشد.
تفسیر کیوان را می‌توان مستدرکی بر تفسیرهای گذشتگان به حساب آورد مگر در وجوه مشترک مانند اعراب و ترکیب جمله‌ها و لغات و لوازم مشترکه که هیچ تفسیر از آن مستثنا نیست و نمی‌توان خالی از آنها باشد.
زمان نزول هر یک از مکررات قرآن را کیوان خیلی دور از هم می‌داند و می‌گوید که عیب ندارد و گوینده را از فصاحت و بلاغت نمی‌اندازد که یک مطلبی را که گفته برای قومی دو سال دیگر برای قوم دیگر همان مطلب را به همان عبارت بگوید بلکه بی فاصله دو سال نیز زیرا عوض شدن مخاطب مجوز تکرار لفظی و معنوی است. مؤلف پس از ذکر مقدمه‌ای کوتاه که شامل اقسام هنر مفسرین است به تفسیر بسمله و بعد تفسیر سوره الحمد پرداخته و نیز بحث خویش را تحت عنوان بیان اول، و بیان دوم تفسیر خویش بیان می‌کند و نیز قسمتی از تفسیر خود را بین الهلالین به ربی یاد کرده است. این تفسیر در تهران از ۱۳۱۰ لغایت ۱۳۱۵ش در چهار مجلد طبع گردیده است.
ملاعباسعلی کیوان تفسیر دیگری در سه مجلد به زبان عربی و شیوه عرفانی و کلامی شامل تمام قرآن کریم دارد که از سوره الحمد آغاز کرده و به سوره الناس ختم کرده است. مؤلف این اثر را کتاب ثمرة الحیاة یا میوه زندگانی در شرح حال خویش ذکر نموده است.
نسخه خط مؤلف نزد احفاد وی موجود است.
[۲۳۸] کیوان، عباسعلی، ثمرة الحیاة یا میوه زندگانی، ص۱۰ و اکثر صفحات.
[۲۴۰] عباسعلی، قزوینی، تفسیر کیوان چهار مجلد.
[۲۴۱] مشار، خانبابا، مؤلفین کتب چاپی فارسی و عربی، ج۳، ص۶۹۳.
[۲۴۲] گلریز، سیدمحمدعلی، مینودر، ج۲، ص۲۲۷.
[۲۴۳] آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، طبقات اعلام الشیعه، نقباء البشر، ج۳، ص۱۰۱۶.


۴۵ - آیات البینات



آیات البینات از شیخ یوسف (۱۲۹۱ - ۱۳۵۷ ق) فرزند احمد گیلانی نجفی، از علمای گیلان ادیب و شاعر.
تفسیر مورد بحث در بیان و تفسیر شصت آیه از قرآن کریم است که اختصاص به فضائل امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب (علیه‌السّلام) و ائمه معصومین (علیهم‌السّلام) دارد.
این کتاب در رشت به سال ۱۳۳۱ ق طبع شده است.
[۲۴۴] شمس گیلانی، حسن، تاریخ علما و شعرای گیلان، ص۱۱۰.
[۲۴۶] شفیعی، محمد، مفسران شیعه، ص۲۰۰.
[۲۴۷] مشار، خانبابا، مؤلفین کتب چاپی فارسی و عربی، ج۶، ص۹۰۱.
[۲۴۸] امینی، محمدهادی، معجم رجال الفکر فی النجف، ص۱۱۲.


۴۶ - کرائم القرآن



کرائم القرآن اثر سیدابوالقاسم تبریزی (۱۲۸۶ - ۱۳۶۲ ق) فرزند سیدمحمدرضا حائری طباطبائی معروف به علامه، از علمای حائر شریف.
این تفسیر در یک مجلد به زبان عربی شامل بخشی از قرآن است.
مؤلف در این اثر به شیوه کلامی و بهره‌گیری از روایات و احادیث ائمه اطهار (علیهم‌السّلام)، بعضی از آیات را که مورد توجه و نظرش بوده است تاویل و تفسیر کرده است. نسخه اصل به خط مؤلف نزد فرزندش سیدصادق طبیب معروف به علامه در کربلا موجود است. علامه تبریزی چند تفسیر دیگر بر قرآن نوشته است از آن جمله: آداب القرائة: در یک مجلد به زبان عربی و شیوه ادبی شامل بخشی از قرآن.
مؤلف به ذکر قراءآت و تجوید و تفسیر بعضی از کلمات غریب و مشکل قرآن پرداخته است.
نسخه اصل به خط مؤلف در کتابخانه وی نزد فرزندش سید صادق طبیب در کربلا موجود است.
[۲۴۹] الحلو، عامر، معجم الدراسات القرآنیة عند الشیعة الامامیة، ص۲۴۲.
[۲۵۰] آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، طبقات اعلام الشیعه، نقباء البشر، ج۱، ص۶۶-۶۸.


۴۷ - انوار البیان فی تفسیر القرآن



انوارالبیان فی تفسیر القرآن اثر مولوی غلامعلی (۱۲۸۳ - ۱۳۶۷ ق) فرزند حاج اسماعیل بهاونکری هندی، از علمای مجاهد شیعه در هندوستان. وی اکثر عمر خویش را به مبارزه و جهاد و دفاع از تشیع گذراند. مؤلفات وی از یکصد و بیست مجلد بیشتر است و اکثر آنها به چاپ رسیده از جمله در فنون قرآن و تفسیر. همچنین مجله‌ای به نام راه نجاة به گجراتی منتشر می‌کرد که حاوی نشر فرهنگ خاندان عصمت و نبوت بوده.
تفسیر وی به گجراتی در سه مجلد و با بهره‌گیری از احادیث و روایات ائمه معصومین (علیهم‌السّلام) تالیف گردیده و در هندوستان به چاپ رسیده است.
مولوی غلام علی اثر دیگری به نام قصص الانبیاء دارد که شامل بخشی از قرآن و شرح و بیان داستان‌های پیامبران از حضرت آدم تا رسول اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) می‌باشد که با بهره‌گیری از روایات و احادیث ائمه طاهرین (علیهم‌السّلام) تالیف نموده است.
این کتاب در سه مجلد در هندوستان به چاپ رسیده است.
[۲۵۲] الحلو، عامر، معجم الدراسات القرآنیة عند الشیعة الامامیة، ص۳۲.
[۲۵۳] آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، طبقات اعلام الشیعه، نقباء البشر، ج۴، ص۱۶۵۹.


۴۸ - تفسیر خراسانی حائری



تفسیر خراسانی حائری اثر سیدمیرزا‌هادی (۱۲۹۷ - ۱۳۶۸ ق) فرزند سیدعلی بن بجستانی معروف به خراسانی حائری، از متکلمان و مراجع تقلید شیعه و مشاهیر مدرسین حوزه علمیه کربلا. مؤلف از مفسران شیعه است که چهار اثر در علوم تفسیر نگاشته است و آنها به شرح زیر است:
۱) البیان فی تفسیر القرآن، در یک مجلد به زبان عربی و شیوه ادبی شامل بخشی از قرآن. مؤلف در مقدمه خود می‌نویسد مقصود از تالیف این تفسیر عرض معنی و تفسیر الفاظ و لغات و اعراب می‌باشد و نسخه موجود قسمتی از قرآن است.
۲) تفسیر الکبیر، در چند مجلد به زبان عربی و شیوه کلامی مؤلف در این اثر خود تمامی وجوه تفسیر آیه را با بهره‌گیری از روایات و احادیث ائمه اطهار (علیهم‌السّلام) نگاشته است و مجلد اول از آغاز قرآن کریم تا سوره مبارکه هود می‌باشد.
۳) تفسیر الوسیط، در یک مجلد به زبان عربی و شیوه ادبی و روائی دارای مقدمه و ظاهرا مؤلف موفق به اتمام آن نگشته است. مؤلف در تفسیر هر آیه جوانب ادبی آیه را از لغت و اعراب و سایر موارد ذکر نموده و از روایات ائمه معصومین (علیهم‌السّلام) بهره گرفته است.
۴) تکمله بر تفسیر القمی، در یک مجلد به زبان عربی و شیوه روائی، شامل بخشی از قرآن. مؤلف در این اثر خود که در نوع خویش بی نظیر است روایات و احادیث عامه را که موافق با روایات علی بن ابراهیم قمی در تفسیر اوست گردآوری نموده و تکمله‌ای بر تفسیر قمی از طرق عامه نگاشته است.
تمامی تفسیرهای چهارگانه مفسر به خط مؤلف نزد سبط وی سیدحسین جلالی در کربلا محفوظ بوده و امروزه نسخه‌های مذکور نزد سیدمحمدرضا جلالی از محققین معاصر موجود است.
[۲۵۴] موسوی اصفهانی، سیدمحمدمهدی، احسن الودیعه، ج۱، ص۲۱۵.
[۲۵۵] زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۸، ص۵۹.
[۲۵۷] معارف الرجال، ج۳، ص۲۳۲.


۴۹ - محمد و القرآن



محمد و القرآن اثر شیخ کاظم (۱۳۰۲ - ۱۳۶۹ ق) فرزند سلمان حلی کاظمی آل نوح، از خطبای منبر حسینی و متکلمان امامیه (آل نوح). تفسیر مورد بحث در یک مجلد به زبان عربی شامل بخشی از قرآن کریم است. مؤلف در‌ این اثر آیاتی از قرآن مجید را که در شان رسول اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) نازل گردیده گردآوری نموده سپس به سبک کلامی و ادبی و بهره‌گیری از روایات و احادیث به تفسیر و تاویل می‌پردازد.
نسخه اصل به خط مؤلف در کتابخانه او در کاظمین موجود است و در سال ۱۹۳۶ م در بغداد طبع گردیده است.
[۲۶۲] عواد، کورکیس، معجم المؤلفین العراقیین، ج۳، ص۲۶.
[۲۶۳] الحلو، عامر، معجم الدراسات القرآنیة عند الشیعة الامامیة، ص۲۶۴.


۵۰ - القرآن و العترة



القرآن و العترة اثر شیخ محمدعلی شاه آبادی (اصفهان ۱۲۹۲ - تهران ۱۳۶۹ ق) فرزند شیخ محمدجواد اصفهانی معروف به شاه آبادی، از ائمه فتوی و تقلید و مدرسین فلسفه در تهران. وی از جمله علمای امامیه است که چند اثر در علوم قرآن و فنون تفسیر از خود باقی گذاشته است:
۱) القرآن و العترة، این تفسیر در یک مجلد به زبان عربی و شیوه استدلالی و روائی شامل بخشی از قرآن. مؤلف در اثر خویش آیاتی از قرآن را که در فضائل خاندان عترت و طهارت (علیهم‌السّلام) نازل گردیده است گردآوری نموده سپس با مشرب حکمی خود و سبک استدلالی و بهره‌گیری از روایات و احادیث ائمه اطهار (علیهم‌السّلام) به تفسیر و تاویل آنها می‌پرداز. این اثر در سال ۱۳۶۸ ق در تهران طبع گردیده است.
۲) الانسان و الفطرة، در یک مجلد به زبان عربی و شیوه استدلالی که در آن آیه فطرة اللّه التی فطر الناس را عنوان نموده و به اثبات توحید با مشرب فلسفی و بهره از روایات و احادیث خاندان عصمت و طهارت (علیهم‌السّلام) پرداخته است. و این تفسیر در سال ۱۳۶۸ ق چاپ سنگی گردیده است.
۳) الایمان و الرجعة، در یک مجلد به زبان عربی و شیوه حکمی و استدلالی مؤلف آیه اذا وقع القول اخرجنا دابة را عنوان نموده و با سبک فلسفی و استدلالی و بهره‌گیری از روایات و احادیث ائمه اطهار (علیهم‌السّلام) بحث زیبائی را در رجعت یاد کرده است.
این اثر ضمن مجموعه تفسیرهای یاد شده در سال ۱۳۶۸ ق در تهران طبع گردیده است.
[۲۶۶] مدرس تبریزی، محمدعلی، ریحانة الادب، ج۳، ص۱۶۷.
[۲۶۷] شفیعی، محمد، مفسران شیعه، ص۲۰۲.
[۲۶۸] مشار، خانبابا، مؤلفین کتب چاپی فارسی و عربی، ج۴، ص۱۷۳.


۵۱ - التبیان فی معانی القرآن



التبیان فی معانی القرآن اثر سیدحسین عرب باغی (م ۱۳۶۹ ق) فرزند سیدنصراللّه موسوی عرب باغی ارومی تبریزی، از علمای کثیر التالیف قرن چهاردهم.
بیش از هشتاد اثر از خود به یادگار گذاشته (خانبابا مشار هفتاد و هشت عنوان کتب چاپی وی را ضبط کرده است). تفسیر مورد بحث در یک مجلد به زبان فارسی به شیوه کلامی و استدلالی شامل تمامی قرآن کریم است. شیخ آقابزرگ تهرانی در الذریعة آن را از کتب مطبوع وی ذکر نموده است. همچنین در علوم قرآن کتاب دیگری به نام دلائل القرآن دارد در یک مجلد به زبان فارسی در رد مقاله همدانی و در سال ۱۳۴۵ ق در تبریز طبع گردیده است.
[۲۷۰] مشار، خانبابا، مؤلفین کتب چاپی فارسی و عربی، ج۲، ص۹۰۴.
[۲۷۱] آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، طبقات اعلام الشیعه، نقباء البشر، ج۲، ص۶۶۴.


۵۲ - تحفة الاخوان



تحفة الاخوان فی نقد کتاب آلاء الرحمن فی تفسیر القرآن اثر شیخ ضیاءالدین عبدالحسین (۱۳۱۵ - ۱۳۷۰ ق) فرزند شیخ محمدصادق خاصی کاظمی، از محققان و علمای خاندان آل خاصی. وی از جمله محققین شیعه است که چند تفسیر در علوم قرآن و فنون تفسیر از خود باقی گذاشته و اکثر آنها بر اساس استدراک و نقد است و آنها عبارتند از:
۱) تحفة الاخوان فی نقد کتاب آلاء الرحمن در یک مجلد به زبان عربی و شیوه استدلالی شامل بخشی از قرآن کریم. مؤلف اثر خویش را در استدراکات و حواشی و تعلیقات و همچنین نقد و تحلیل بر تفسیر آلاء الرحمن شیخ محمدجواد بلاغی (۱۲۸۲ - ۱۳۵۲ ق) قرار داده است نسخه اصل به خط مؤلف در کتابخانه وی در کاظمین محفوظ است.
۲) النقد الجمیل علی تفسیر انوارالتنزیل: در یک مجلد به زبان عربی و شیوه استدلالی شامل بخشی از قرآن است. مؤلف در این اثر مستدرکاتی بر حواشی شیخ بهائی بر تفسیر انوارالتنزیل ابی سعید عبداللّه بیضاوی (م ۶۸۵ ق) نگاشته و همچنین نقد و تحلیلی بر سخنان بیضاوی دارد. نسخه اصل به خط مؤلف در کتابخانه مؤلف در کاظمین موجود است.
۳) حواشی و تعلیقات بر تفسیر تنزیه القرآن عن المطاعن، تالیف عبدالجبار معتزلی در یک مجلد به زبان عربی و شیوه استدلالی شامل بخشی از قرآن کریم. مؤلف در این اثر نقد و تحلیل نفیسی بر تفسیر تنزیه القرآن عن المطاعن نگاشته است.
[۲۷۲] امین، سیدحسن، مستدرکات اعیان الشیعة، ج۱، ص۵۱.
[۲۷۳] خلیلی، جعفر، موسوعة العتبات المقدسة، قسم الکاظمین، ج۳، ص۹۰.
[۲۷۴] الحلو، عامر، معجم الدراسات القرآنیة عند الشیعة الامامیة، ص۳۰۵.


۵۳ - نفحات الرحمان فی تفسیر القرآن



نفحات الرحمان فی تفسیر القرآن اثر شیخ محمد نهاوندی (زنده در ۱۳۷۰ ق) فرزند شیخ عبدالرحیم تهرانی نهاوندی خراسانی.
این تفسیر در چهار مجلد به زبان عربی و فارسی شامل تمامی قرآن کریم از آغاز تا انجام است. دارای مقدمه مبسوط در چهل طرفه. مؤلف ابتدا بحث خویش را به کلیات قرآن مجید اختصاص داده سپس به تفسیر از سوره الحمد شروع نموده است. شیوه او استدلالی است و از روایات و احادیث خاندان نبوت و طهارت (علیهم‌السّلام) نیز بهره گرفته است.
‌این تفسیر بین سال‌های ۱۳۵۷ - ۱۳۷۰ ق در تهران به چاپ سنگی و قطع رحلی طبع گردیده است.
[۲۷۶] مشار، خانبابا، فهرست کتابهای چاپی فارسی، ج۵، ص۵۲۶۲.
[۲۷۷] الحلو، عامر، معجم الدراسات القرآنیة عند الشیعة الامامیة، ص۳۰۵.


۵۴ - نور العرفان و کشف اسرار الفرقان



نور العرفان و کشف اسرار الفرقان اثر شیخ محمد (متولد ۱۳۰۱ ق - زنده در ۱۳۷۰ ق) فرزند محمدجعفر غروی گلپایگانی، از علما و افاضل عصر خویش. تفسیر مورد بحث در چهار مجلد به زبان فارسی و شیوه استدلالی شامل مجموعه‌ای از سوره‌های کوچک قرآنی است که در تهران چاپ و منتشر گردیده است.
آثار دیگری در تفسیر از غروی گلپایگانی به شرح ذیل وجود دارد:
۱) تفسیر سوره بقره.
۲) تفسیر سوره آل عمران و نساء.
۳) تفسیر سوره‌های مائده و انعام و اعراف.
تفسیرهای فوق در تهران چاپ و منتشر گردیده است.
۴) تفسیر سوره حمد به زبان فارسی و شیوه استدلالی در قم طبع گردیده است.
۵) تفسیر پنج سوره که در نماز خوانده می‌شود: توحید، حمد، نباء، اعلی، نصر توسط موسسه دینیه سنقر طبع گردیده است.
مؤلف به سبک استدلالی و بهره از روایات و احادیث خاندان عصمت و طهارت به تفسیر و تاویل سوره‌های یاد شده پرداخته است.
[۲۷۸] خرمشاهی، بهاءالدین، تفسیر و تفاسیر جدید، ص۱۷۶.
[۲۷۹] خرمشاهی، بهاءالدین، تفسیر و تفاسیر جدید، ص۱۹۱.
[۲۸۰] خرمشاهی، بهاءالدین، تفسیر و تفاسیر جدید، ص۲۰۴.
[۲۸۱] مشار، خانبابا، فهرست کتابهای چاپی فارسی، ج۱، ص۱۳۹۱.
[۲۸۲] مشار، خانبابا، فهرست کتابهای چاپی فارسی، ج۵، ص۵۳۳۴.


۵۵ - التبیین فی شرح آیات المواعظ و البراهین



التبیین فی شرح آیات المواعظ و البراهین اثر شیخ میرزا ابوتراب قزوینی شهیدی (۱۲۷۸ - ۱۳۵۷ ق) فرزند میرزاابوالقاسم بن شهید ثالث، از علمای امامیه و مفسران شیعه و مراجع تقلید در تهران. تفسیر مذکور در پنج مجلد بزرگ فارسی است.
جزء اول آن از سوره فاتحة الکتاب تا آخر سوره نساء و جزء دوم از اول سوره مائده تا آخر سوره یونس و جزء سوم از اول سوره هود تا آخر سوره حج و جزء چهارم از اول سوره مؤمنون تا آخر سوره زمر و جزء پنجم از اول سوره مؤمن تا آخر قرآن می‌باشد.
مفسر در تفسیر خود از شیوه تفسیر قرآن به قرآن، و نیز روایات استفاده کرده است و سعی کرده در بعضی از موارد مطالب فلسفی را با معارف آیات و روایات عجین نماید. تفسیر مذکور جامع است بین حکمت و فلسفه و کلام و روایات و تفسیر قرآن با قرآن. نسخه اصل به خط مؤلف در کتابخانه عبدالحسین شهیدی صالحی در قزوین محفوظ است.
آقابزرگ تهرانی آن را در الذریعة یاد نکرده است اما در شرح حال مفسر در نقباء البشر می‌نویسد هنگام ملاقاتش با مفسر در تهران آن را نزد وی مشاهده نموده است.
میرزا ابوتراب شهیدی اثر دیگری به نام تفسیر آیه نور دارد که در ۱۳۳۱ ش در تهران به چاپ رسیده است.
[۲۸۳] امین، سیدحسن، مستدرکات اعیان الشیعة، ج۳، ص۵.
[۲۸۴] الحلو، عامر، معجم الدراسات القرآنیة عند الشیعة الامامیة، ص۵۳.
[۲۸۵] امینی، محمدهادی، معجم رجال الفکر و الادب فی النجف، ص۲۶۰.
[۲۸۶] مشار، خانبابا، مؤلفین کتب چاپی فارسی و عربی، ج۱، ص۱۲۵.
[۲۸۷] آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، طبقات اعلام الشیعه، نقباء البشر، ص۱، ص۲۸.


۵۶ - الفرقان فی تفسیر القرآن



الفرقان فی تفسیر القرآن اثر سیدعلینقی (م ح ۱۳۵۷ ق) فرزند ابوالحسن نقوی لکنهوی هندی، از علمای شیعه در هندوستان.
این تفسیر در یک مجلد به زبان عربی شامل تمام قرآن کریم است.
مؤلف در این اثر پس از ذکر آیات قرآن به شیوه استدلالی و بهره‌گیری از روایات و احادیث خاندان نبوت (علیهم‌السّلام) به تفسیر و تاویل پرداخته و مقدمه‌ای در بیش از یکصد صفحه به آن نگاشته است. سپس به تفسیر سوره الحمد می‌پردازد. این اثر در مجله ماهانه الرضوان لکنهو به تدریجتا ذی الحجة سال ۱۳۵۳ ق به طبع رسیده است. همچنین نسخه اصل به خط مؤلف نزد فرزندانش در لکنهو موجود است.
[۲۸۹] الحلو، عامر، معجم الدراسات القرآنیة عند الشیعة الامامیة، ص۲۱۳.


۵۷ - تنزیل الآیات الباهرة



تنزیل الآیات الباهرة فی فضل العترة الطاهرة اثر سیدعبدالحسین شرف‌الدین (۱۲۹۰ - ۱۳۷۷ ق) فرزند سیدیوسف موسوی، از متکلمین امامیه و صاحب کتاب گرانقدر المراجعات.
تفسیر مورد بحث در یک مجلد به زبان عربی و شیوه کلامی و استدلالی شامل بخشی از قرآن کریم است.
مؤلف در اثر خویش آیات نازل شده در شان حضرت امیرالمؤمنین علی (علیه‌السّلام) و خاندان عصمت و طهارت (علیهم‌السّلام) را که شامل یکصد آیه می‌باشد از قرآن گردآوری نموده و با تکیه به صحاح و کتب عامه در اثبات فضائل و امامت امیرالمؤمنین (علیه‌السّلام) تفسیر نموده است. نسخه اصل به خط مؤلف در کتابخانه مؤلف در صور موجود است.
اثر قرآن پژوهی دیگر او تفسیر آیة المودة: قل لا اسئلکم علیه اجرا الا المودة فی القربی که در مجله العرفان صیدا طبع گردیده است.
[۲۹۲] صدر، سیدحسن، تکملة امل الامل، ص۲۵۶.
[۲۹۵] موسسه آل البیت (علیهم‌السلام) لاحیاء‌التراث، مجله تراثنا، شماره چهارم، سال اول، بهار سال ۱۴۰۶ ق، ص۵۲.


۵۸ - آیة التطهیر فی الخمسة اهل الکساء



آیة التطهیر فی الخمسة اهل الکساء اثر سیدمحیی‌الدین موسوی غریفی (زنده در سال ۱۳۷۷ ق) از علمای شیعه در قرن چهاردهم هجری.
این تفسیر در یک جلد به زبان عربی و شیوه کلامی شامل شرح آیه تطهیر است.
مؤلف در این اثر به تفسیر آیه ۳۳ سوره الاحزاب (انما یرید اللّه لیذهب عنکم الرجس اهل البیت و یطهرکم تطهیرا) به سبک استدلالی با بهره‌گیری از روایات و احادیث ائمه اطهار (علیهم‌السّلام) پرداخته و اثبات نموده است که این آیه در حق پنجتن آل عباء (علیهم‌السّلام) نازل گردیده است. این اثر در سال ۱۳۷۷ ق در نجف اشرف چاپخانه العلمیه طبع گردیده است.
[۲۹۷] موسسه آل البیت (علیهم‌السلام) لاحیاء‌التراث، مجله تراثنا، شماره چهارم، سال اول، بهار ۱۴۰۶ ق، ص۵۱.


۵۹ - تفسیر جابری



تفسیر جابری اثر شیخ محمدحسن (شیراز ۱۲۸۷ - اصفهان ۱۳۷۶ ق) فرزند علی بن محمود جابری انصاری اصفهانی، از علمای اصفهان. تفسیر مورد بحث در دو مجلد به زبان فارسی و شیوه استدلالی شامل بخشی از قرآن کریم است.
مؤلف در این اثر به تفسیر سوره حمد و قسمتی از سوره بقره پرداخته است بدین ترتیب که پس از ذکر آیه به سبک استدلالی و بهره از روایات و احادیث خاندان عصمت و نبوت (علیهم‌السّلام) به تفسیر و تاویل آیه می‌پردازد.
مجلد اول در اصفهان (سال ۱۳۲۷ ش) در پانصد صفحه و مجلد دوم در ۳۶۶ صفحه طبع گردیده است.
[۲۹۸] خرمشاهی، بهاءالدین، تفسیر و تفاسیر جدید، ص۱۷۵.
[۲۹۹] مشار، خانبابا، فهرست کتابهای چاپی فارسی، ج۱، ص۱۳۸۸.
[۳۰۰] آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، طبقات اعلام الشیعه، نقباء البشر، ج۱، ص۴۱۵.


۶۰ - آیة التطهیر



آیة التطهیر اثر سیدمحمدسعید (۱۳۳۳ - ۱۳۷۸ ق) فرزند سیدناصرحسین بن سیدحامدحسین آل صاحب عبقات، از علمای شیعه در هندوستان (آل صاحب عبقات) این تفسیر در یک مجلد به زبان عربی شامل شرح آیه ۳۳ سوره احزاب (انما یرید اللّه لیذهب عنکم الرجس اهل البیت و یطهرکم تطهیرا) است. مؤلف به شیوه کلامی و با بهره‌گیری از روایات و احادیث عامه به تفسیر می‌پردازد. نسخه اصل به خط مؤلف در کتابخانه صاحب عبقات در هندوستان موجود است. اثر دیگر او تفسیر آیة الولایة در یک مجلد به زبان عربی. مؤلف در‌این اثر به تفسیر آیه ولایت به سبک کلامی و با بهره‌گیری از روایات و احادیث عامه پرداخته، خلافت و امامت حضرت امیرالمؤمنین علی (علیه‌السّلام) را اثبات نموده است. نسخه اصل به خط مؤلف در کتابخانه صاحب عبقات در هندوستان موجود است.
[۳۰۲] موسوی، میرحامدحسین، مقدمه عبقات، ج۱، ص۱۴۹-۱۵۱.
[۳۰۳] الحلو، عامر، معجم الدراسات القرآنیة عند الشیعة الامامیة، ص۱۰.


۶۱ - کانون عفت قرآن



کانون عفت قرآن اثر شیخ محمدباقر کمره‌ای (۱۳۲۳ ق زنده در ۱۴۱۵ ق) فرزند احمد کمره‌ای خمینی، از علمای محقق معاصر.
مؤلف تفسیرهای گوناگون مختلف بر چند سوره از قرآن کریم نگاشته است که دو تفسیر از آن میان به طبع رسیده است یکی به نام کانون عفت قرآن و دومی به نام کانون حکمت قرآن.
۱) کانون عفت قرآن، در یک مجلد به زبان فارسی شامل تفسیر سوره مبارکه یوسف است. مؤلف پس از ذکر آیات به سبک کلامی و بهره‌گیری از روایات و احادیث ائمه اطهار (علیهم‌السّلام) به تفسیر و تاویل می‌پردازد. این اثر در سال ۱۳۲۴ ش در تهران در ۲۸۵ صفحه طبع گردیده است.
۲) کانون حکمت قرآن، در یک مجلد به زبان فارسی شامل تفسیر سوره لقمان است. مؤلف پس از ذکر آیه به سبک کلامی و روائی و با بهره‌گیری از روایات و احادیث ائمه اطهار (علیهم‌السّلام) به تفسیر و تاویل می‌پردازد. این اثر در سال ۱۳۲۳ ش در تهران طبع گردیده است.
[۳۰۵] الحلو، عامر، معجم الدراسات القرآنیة عند الشیعة الامامیة، ص۲۴۰.
[۳۰۶] مشار، خانبابا، مؤلفین کتب چاپی فارسی و عربی، ج۲، ص۱۲.
[۳۰۷] خرمشاهی، بهاءالدین، تفسیر و تفاسیر جدید، ص۱۷۹.


۶۲ - تفسیر اردوبادی



تفسیر اردوبادی اثر شیخ محمدعلی (۱۳۱۲ - ۱۳۸۰ ق) فرزند میرزاابوالقاسم اردوبادی تبریزی نجفی، از علمای معاصر. این تفسیر در یک مجلد به زبان عربی است. مؤلف در اواخر عمر خویش به تفسیر قرآن مجید پرداخت و اجل به او مهلت نداد که آن را به اتمام برساند. فقط یک مجلد را پایان داد. این اثر آخرین تالیفات اوست.
و آن را به سبک کلامی و ادبی دارای شواهد شعر و بیان اعراب و لغت و تفسیر کلمات غریب و با استفاده از روایات ائمه معصومین (علیهم‌السّلام) نگاشتته است.
نسخه اصل به خط وی در کتابخانه او در نجف اشرف موجود است.
اثر دیگر این مؤلف تفسیر سوره اخلاص، در یک رساله مختصر به زبان عربی و شیوه کلامی است.
این تفسیر در مجله تراثنا (شماره چهارم، سال اول بهار سنه ۱۴۰۶، ۱۹۹ - ۲۰۸) با تحقیق و مقدمه شیخ جعفر بن شیخ عباس حائری به طبع رسیده است.
[۳۰۸] الحلو، عامر، معجم الدراسات القرآنیة عند الشیعة الامامیة، ص۸۷.
[۳۰۹] آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، طبقات اعلام الشیعه، نقباء البشر، ج۴، ص۱۳۳۲.
[۳۱۰] مشار، خانبابا، مؤلفین کتب چاپی فارسی و عربی، ج۱۲۱ - ۱۲۲.


۶۳ - اللئالی الحسان فی تفسیر القرآن



اللئالی الحسان فی تفسیر القرآن اثر شیخ حسن مطر خویبراوی ناصری (۱۳۲۸ - زنده در ۱۳۸۰ ق)، از علمای معاصر شیعه در جنوب عراق صاحب کتاب الاجتهاد و التقلید که در ۱۹۵۸ م در نجف طبع گردیده است. این تفسیر در دو مجلد به زبان عربی و شیوه کلامی و ادبی شامل تمام قرآن کریم است. مؤلف از روایات و احادیث خاندان عصمت و طهارت (علیهم‌السّلام) در تفسیر خویش استفاده کرده است. این اثر در سال ۱۹۶۷ - ۱۹۶۸ م در نجف اشرف طبع گردیده است.
[۳۱۱] الحلو، عامر، معجم الدراسات القرآنیة عند الشیعة الامامیة، ص۲۴۹.
[۳۱۲] عواد، کورکیس، معجم المؤلفین العراقیین، ج۱، ص۳۳۲.


۶۴ - تفسیر سوره نور



تفسیر سوره نور اثر شیخ میرزاخلیل (۱۳۱۷ ق) فرزند ابی طالب صمیره کمره‌ای. این تفسیر در دو مجلد به زبان فارسی و شیوه کلامی شامل بخشی از قرآن کریم است. مؤلف این اثر خویش را اختصاص به تفسیر و تاویل سوره نور داده است.
او پس از ذکر هر آیه به ترجمه فارسی می‌پردازد سپس به سبک کلامی و استدلالی و با استفاده از روایات و احادیث خاندان عصمت و نبوت (علیهم‌السّلام) آیه را تفسیر و تاویل می‌کند.
این تفسیر در تهران به سال ۱۳۲۵ ش طبع گردیده است.
[۳۱۴] مشار، خانبابا، مؤلفین کتب چاپی فارسی و عربی، ج۳، ص۳۲-۳۵.
[۳۱۵] خرمشاهی، بهاءالدین، تفسیر و تفاسیر جدید، ص۱۸۲.


۶۵ - مواهب الرحمن فی تفسیر القرآن



مواهب الرحمن فی تفسیر القرآن اثر سیدمرتضی (زنده در ۱۳۸۱ ق) فرزند سید احمد موسوی مشهور به مستنبط غروی. این تفسیر در سی مجلد به زبان فارسی شامل تمام قرآن به شیوه استدلالی است.
مؤلف در این اثر هر یک جزء از قرآن مجید را در یک مجلد تفسیر نموده است و مجلد سی‌ام آن که شامل سوره‌های کوچک است به سبک استدلالی و با استناد به روایات ائمه معصومین (علیهم‌السّلام) تدوین شده است. مجلد آخر این اثر در تبریز به سال ۱۳۸۱ ق به قطع وزیری طبع گردیده است.
[۳۱۶] مشار، خانبابا، فهرست کتابهای چاپی فارسی، ج۴، ص۵۰۴۷.
[۳۱۷] مشار، خانبابا، فهرست کتابهای چاپی فارسی و عربی، ج۶، ص۱۴۹.


۶۶ - تفسیر خالصی



تفسیر خالصی اثر شیخ محمد (۱۳۰۸ - ۱۳۸۳ ق) فرزند شیخ مهدی بن شیخ حسین خالصی کاظمی، از متکلمین شیعه (آل خالصی). ‌این تفسیر شامل چند رساله و کتاب به زبان فارسی و عربی به شیوه استدلالی و کلامی است و بخشی از قرآن کریم را دربردارد. این اثر در تهران به سال ۱۳۲۳ ش طبع گردیده است.
اثر قرآن پژوهی دیگر همین مؤلف تفسیر الهدی و الشفاء فی تفسیر آیات رب الارض و السماء نام دارد. در یک جلد به زبان فارسی به سبک استدلالی و کلامی که در تهران در ۱۳۲۵ ش طبع گردیده است.
[۳۱۹] الحلو، عامر، معجم الدراسات القرآنیة عند الشیعة الامامیة، ص۳۱۱.
[۳۲۰] خلیلی، جعفر، موسوعة العتبات المقدسة، قسم الکاظمین، ج۳، ص۹۰.
[۳۲۱] مشار، خانبابا، مؤلفین کتب چاپی فارسی و عربی، ج۵، ص۴۴۹.
[۳۲۲] خرمشاهی، بهاءالدین، تفسیر و تفاسیر جدید، ص۱۹۷.


۶۷ - حقیقة الابداع



حقیقة الابداع فی تفسیر کلمة الاسترجاع اثر سیدعبداللّه (۱۳۰۰ - ۱۳۸۴ ق) فرزند سیدحسن برهان سبزواری.
تفسیر مورد بحث در شرح و بیان آیه ۱۵۶ سوره بقره (الَّذِینَ اِذَا اَصَابَتْهُمْ مُصِیبَةٌ قَالُوا اِنَّا لِلَّهِ وَاِنَّا اِلَیْهِ رَاجِعُونَ) می‌باشد که مفسر مبسوطا به تفسیر این آیه کریمه پرداخته است. نسخه اصل به خط مؤلف در کتابخانه مفسر در سبزوار محفوظ است.
برهان سبزواری دارای تفسیرهای دیگری است به شرح ذیل:
۱) آیة الخلافة، در بیان و تفسیر آیه سی‌ام از سوره بقره (وَاِذْ قَالَ رَبُّکَ لِلْمَلائِکَةِ اِنِّی جَاعِلٌ فِی الارْضِ خَلِیفَةً قَالُوا) که با بهره‌گیری از روایات به تفسیر این آیه پرداخته و موارد زیادی از مطالبی را که میرزا حسین علوی سبزواری متعرض آنها نشده است استدراک نموده است.
۲) الجوهر الفرید فی اسرار سورة التوحید، در بیان و شرح سوره توحید که به طور مبسوط به تفسیر سوره توحید پرداخته است.
۳) غایة الافاده فی اسرار الشهادة، در تفسیر و بیان آیه شهد اللّه انه لا اله الا هو. نسخه اصل به خط مؤلف در کتابخانه وی در سبزوار محفوظ است.
[۳۲۷] شریف رازی، محمد، گنجینه دانشمندان، ج۵، ص۳۱۴.
[۳۲۸] آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، طبقات اعلام الشیعه، نقباء البشر، ص۳، ص۱۱۹۶.
[۳۲۹] الحلو، عامر، معجم الدراسات القرآنیة عند الشیعة الامامیة، ص۱۲۸.
[۳۳۰] شفیعی، محمد، مفسران شیعه، ص۱۸۴.


۶۸ - بیان السعادة



بیان السعادة تفسیر عرفانی شیعی به زبان عربی که عنوان کاملش بیان السعادة فی مقامات العبادة و تالیف عارف قرن چهاردهم هجری حاج سلطان محمد گنابادی ملقب به سلطانعلی شاه از اقطاب سلسله نعمت اللهیه است.
این اثر دومین تالیف مؤلف است و اساس آن مانند سایر تفاسیر شیعی استشهاد به اخبار ائمه اطهار (علیهم‌السّلام) است ولی در عین حال فقط اقتصار به احادیث نشده، رموز و اشارات و لطائف عارفانه همراه با بحوث فلسفی نیز در جای مناسب آن ذکر شده در حالیکه از نکات کلامی و احکام فقهی نیز غفلت نشده است. از نظر فلسفی، مؤلف غالبا از روش ملاصدرا و استاد خویش حاج ملا‌هادی سبزواری پیروی کرده است.
بطور کلی این تفسیر از جهات عدیده امتیازات خاص خود را دارد که اهم آنها عبارتند از:
۱. مؤلف بین آیات قرآنی که بترتیب یکدیگر واقع شده، از حیث معنی نیز ارتباط قرار داده است.
۲. همه آیاتی که مربوط به اصول عقاید و کفر و ایمان است به مقام ولایت تفسیر شده و کفر به خدا را غالبا به کفر به مقام ولایت و همچنین ایمان را نسبت به ولایت تعبیر و تفسیر نموده، بلکه کلمه رب که استعمال می‌شود دو تعبیر برای آن قرار داده: رب مطلق که مقام الوهیت است و رب مضاف که عبارت از مقام ولایت باشد.
۳. موضوعات مشکله و مطالبی که از نظر کلامی و عرفانی مورد اشکال است، مانند مساله معراج و معاد را که اختلافات زیادی بین دانشمندان اسلامی در باب آن واقع شده، با بیان عرفانی و فلسفی شرح و حل شده است.
۴. در بیشتر موارد سعی شده بین اخبار مختلفه که در تفسیر یک آیه ذکر شده جمع و تطبیق شود، مانند شجره منهیه که اخبار در آن باب مختلف است و مؤلف طوری آنرا تفسیر نموده و از آیات و اخبار استنباط کرده که با همه اقوال وفق می‌دهد. تفسیر با خطبه‌ای شروع می‌شود که مؤلف در آن عقاید دینی خود را بطور تفصیل ذکر نموده است. پس از خطبه یک مقدمه نوشته که مشتمل بر چهارده فصل به عدد چهارده معصوم (علیهم‌السّلام) است. و حقیقت علم و مراتب تنزلات قرآن و ظهورات مختلفه آن را در عوالم مختلفه طولی و آخرین ظهور آن در لباس لفظ و صورت و همچنین معنی تفسیر به رای و سپس آنچه دانستن آن برای شخص مفسر لازم است را مشروحا ذکر نموده، آنگاه تفسیر قرآن مجید را شروع کرده است.
تالیف این تفسیر در سال ۱۳۱۱ قمری به اتمام رسید و چاپ اول آن در سال ۱۳۱۴ قمری در دو جلد منتشر شد این تفسیر در سال ۱۳۸۵ قمری مجددا در چهار جلد بصورت منقحی به طبع رسید.
توضیحات جدیدی به صورت سه کتاب مجزا به نام‌های رهنمای سعادت، قرآن مجید و سه داستان اسرارآمیز عرفانی، و سه گوهر تابناک از دریای پرفیض کلام الهی به چاپ رسیده و در بیروت چاپ شده است.

۶۹ - تفسیر اثنی عشری



تفسیر اثنی عشری اثر سیدحسین (۱۳۱۸ - ۱۳۸۴ ق) فرزند حاج آقا احمد حسینی شاه عبدالعظیمی معروف به اثنی عشری. تفسیر مورد بحث در چهارده مجلد به زبان فارسی و شیوه کلامی و استدلالی شامل تمامی قرآن کریم است. مؤلف در مقدمه خویش می‌نویسد که اصل این تفسیر بر چهار اصطلاح استوار است که قبل از آغاز لازم است با معنی آنها آشنا شد: تنزیل، تاویل، ترجمه و تفسیر. او پس از بیان معنی لغوی و اصطلاحی آنها مطالبی را که لازم است خوانندگان این تفسیر بدانند در ده فصل ذکر نموده و آنها عبارت است از:
۱) تمسک به قرآن.
۲) حاملان قرآن.
۳) منع تفسیر قرآن به رای.
۴) سبب نزول قرآن.
۵) کیفیت نزول قرآن.
۶) اعجاز قرآن،
۷) اسامی قرآن.
۸) ثواب قرائت قرآن.
۹) آداب تلاوت قرآن.
۱۰) نوادر و مطالب.
مؤلف در این اثر پس از ذکر آیه به صورت شبه جمله یا جمله کامل آیه را به فارسی ترجمه نموده سپس آن را مبسوطا معنی و تفسیر می‌کند و همچنین به شرح فصاحت و بلاغت و اعجاز آیه از نظر ادبی و جهات دیگر نیز توجه دارد و همچنین از نظر فلسفی و عرفانی و کلامی و فقهی نیز به آیات می‌نگرد. در آغاز تفسیر هر سوره، نام‌ها و ثواب قرائت سوره و خواص آن را یاد می‌کند و پس از ذکر ۵ آیه آن را به شیوه مزجی تفسیر می‌کند. منابع او اکثرا مأخذ شیعی است.
مانند: تفسیر مجمع البیان، تفسیر منهج الصادقین، تفسیر برهان، تفسیر صافی، تفسیر نورالثقلین، کتب اربعه، بحارالانوار، وسایل الشیعه و سایر کتب حدیث.
‌این تفسیر در چهارده جلد در حیات مؤلف توسط شرکت سهامی طبع کتاب در تهران طبع و سپس توسط انتشارات کلینی تجدید طبع گردیده است.
[۳۳۲] شاه عبدالعظیمی، حسین، تفسیر اثنی عشری.
[۳۳۳] مشار، خانبابا، فهرست کتابهای چاپی فارسی، ج۱، ص۱۳۸۶.
[۳۳۴] شریف رازی، محمد، گنجینه دانشمندان، ج۴، ص۶۱۷.
[۳۳۵] مشار، خانبابا، مؤلفین کتب چاپی فارسی و عربی، ج۲، ص۶۹۱.


۷۰ - بلوغ منی الجنان



بلوغ منی الجنان اثر شیخ محمدرضا (۱۳۰۳ - ۱۳۸۵ ق) فرزند شیخ قاسم خزرجی نجفی از برجستگان سلسله آل غراوی و از شاگردان سیدمحمدکاظم طباطبائی یزدی. تفسیر مورد بحث به فارسی و به شیوه ادبی است.
مؤلف آثار مختلف دیگری نظما و نثرا از خود باقی گذاشته است به نام‌های: موهبة الرحمن فی تفسیر القرآن، الخیرات الحسان فی تفسیر القرآن.
نسخه‌های اصل این تفسیرها به خط مؤلف در کتابخانه وی در نجف اشرف محفوظ است.
[۳۳۶] شبر، جواد، ادب الطف او شعراء الحسین، ج۱۰، ص۱۸۸.
[۳۳۸] خاقانی، علی، شعراء الغری، ج۸، ص۳۹۸.
[۳۳۹] آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، مصفی المقال فی مصنفی علم الرجال، ص۱۷۷.
[۳۴۰] معارف الرجال، ج۲، ص۲۸۶.
[۳۴۱] الحلو، عامر، معجم الدراسات القرآنیة عند الشیعة الامامیة، ص۴۲.
[۳۴۲] امینی، محمدهادی، معجم رجال الفکر، ص۳۲۱.
[۳۴۳] آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، طبقات اعلام الشیعه، نقباء البشر، ج۲، ص۷۶۷.


۷۱ - تفسیر جامع



تفسیر جامع اثر سیدابراهیم (زنده در ۱۳۸۵ ق) فرزند سیدمحمدحسین بروجردی، از علما و مفسران شیعه در عصر خویش.
این تفسیر در هفت مجلد به زبان فارسی و شیوه روائی شامل تمامی قرآن کریم است.
مؤلف در اثر خویش پس از ذکر آیه نخست به ترجمه فارسی آن می‌پردازد سپس روایات و احادیث وارده از طریق خاندان عصمت و طهارت (علیهم‌السّلام) را ذیل هر آیه ذکر نموده و هنگام تفسیر آیات احکام و آیات قصص قرآن به طور مبسوط به تفسیر و بیان فقه و حکم آیه می‌پردازد.
‌این کتاب در ۱۳۳۵-۱۳۳۹ ش در تهران در هفت مجلد به قطع وزیری طبع گردیده است گفتنی است که مؤلف این تفسیر را از سه تفسیر کهن شیعی تفسیر عیاشی، تفسیر قمی و تفسیر امام حسن عسکری (علیه‌السّلام) گردآوری نموده و به فارسی نگاشته است.
[۳۴۵] مشار، خانبابا، مؤلفین کتب چاپی فارسی و عربی، ج۱، ص۳۵-۳۶.


۷۲ - بیان الفرقان



بیان الفرقان اثر شیخ مجتبی قزوینی خراسانی (۱۳۱۵ - ۱۳۶۸ ق) فرزند شیخ احمد، از بنیانگذاران مکتب تفکیک، این تفسیر به زبان فارسی در پنج جلد است. مؤلف بعضی از آیات قرآن کریم را مدنظر خویش قرار داد. و به شیوه مکتب تفکیک که معارض فلاسفه است به شرح و تفسیر و بیان نظریات خویش پرداخته است.
جلد اول در بیان توحید قرآن و فرق‌های آن با توحید فلسفه و عرفان. در مشهد مقدس به سال ۱۳۷۰ ق چاپ گردیده است.
جلد دوم در بیان وحی و نبوت از نظر قرآن و فرق‌های آن با وحی و نبوت به مشرب فلسفه و عرفان.
جلد سوم در بیان معاد قرآن و معاد جسمانی و وجوه فرق و تفاوت آن با معاد فلسفی و عرفانی (معاد تجسمی).
جلد چهارم: در بیان نقش اساسی معصومین (علیهم‌السّلام) در هدایت اصلی و ضرورت رجوع به معصوم برای فهم قرآن و طلب هدایت از قرآن و بیان حدیث مسلم ثقلین و رد مطالب سخیف غزالی در کتاب القسطاس المستقیم درباره عدم احتیاج به معصوم.
جلد پنجم در بیان و تحلیل مسائل غیبت و رجعت و شفاعت و تبیین احادیثی درباره غیبت و قیامت و علائم هر یک که خلط شده است.
[۳۴۶] کیهان فرهنگی، سال نهم اسفند ماه ۱۳۷۱، شماره ۱۲.
[۳۴۷] امین، سیدحسن، مستدرکات اعیان الشیعة، ج۳، ص۱۸۵.
[۳۴۸] مشار، خانبابا، مؤلفین کتب چاپی فارسی و عربی، ج۵، ص۱۷۹.
[۳۴۹] خرمشاهی، بهاءالدین، تفسیر و تفاسیر جدید، ص۲۰۵.


۷۳ - الجامعة فی تفسیر سورة الواقعة



الجامعة فی تفسیر سورة الواقعة اثر سید محمدعلی هبة الدین (۱۳۰۱ - ۱۳۸۶ ق) فرزند سیدحسین حسینی حائری مشهور به سید هبة‌الدین شهرستانی، از معاریف علمای شیعه.
این تفسیر در یک مجلد به زبان عربی و شیوه کلامی است مؤلف این اثر را به سوره واقعه اختصاص داده و با بهره‌گیری از روایات و احادیث ائمه اطهار (علیهم‌السّلام) به تفسیر و تاویل آیات پرداخته است.
شهرستانی دارای آثار متعدد دیگری بدین قرار است:
۱) کراسة آیة الکرسی، در یک مجلد به زبان عربی و شیوه کلامی.
۲) القرآن امام الکل فی الکل جامع الاصول التفسیر و سائر العلوم الاسلامیة، در یک مجلد به زبان عربی و شیوه کلامی و استدلالی مؤلف در این اثر بحث خود را به کلیات قرآن کریم اختصاص داده و سعی در اثبات اینکه تمام علوم و فنون از قرآن سرچشمه گرفته است می‌نماید. نسخه اصل سه تفسیر فوق به خط مؤلف در کتابخانه وی در کاظمین موجود است.
۳) تنزیه التنزیل فی اثبات صیانة المصحف الشریف من النسخ و النقص و التحریف، در یک مجلد به زبان عربی و ترجمه فارسی از مؤلف وی در این اثر از طریق عقل و قرآن و روایات و احادیث ائمه اطهار (علیهم‌السّلام) صیانت قرآن کریم را از تحریف و نقصان اثبات کرده است. این کتاب و ترجمه فارسی آن در تهران چاپ شده است.
۴) ادعیة القرآن او زبور المسلمین: در یک مجلد به زبان عربی شامل بخشی از قرآن کریم بدون تاریخ طبع گردیده است.
۵) المعجزة الخالدة فی وجوه اعجاز القرآن و شرح اسراره و حل طلاسمه، در یک جلد به زبان عربی شامل کلیاتی از قرآن و وجوه اعجاز و اسرار آن و حل طلاسمه آن. این کتاب مکررا در بغداد چاپ شده است.
۶) الجامعة الاسلامیه و العقاید القرآنیه، مؤلف در این اثر اصول خمسه را از قرآن استخراج کرده و با بیانی زیبا و محققانه به شرح و تفسیر آنها می‌پردازد.
نسخه اصل به خط مؤلف در کتابخانه عمومی کاظمین موجود است.
[۳۵۰] تاریخ الوزارات الامیة، ج۱، ص۵۰.
[۳۵۱] تاریخ الوزارات الامیة، ج۱، ص۷۷ - ۷۸.
[۳۵۳] الحلو، عامر، معجم الدراسات القرآنیة عند الشیعة الامیة، ص۲۲۵.
[۳۵۴] عواد، کورکیس، معجم المؤلفین العراقیین، ج۳، ص۴۳۸-۴۴۱.
[۳۵۵] خلیلی، جعفر، موسوعة العتبات المقدسه، قسم الکاظمین، ج۳، ص۶۹.


۷۴ - تفسیر ریحان



تفسیر ریحان اثر سیدعلیرضا ریحان (۱۳۳۰ - زنده در ۱۳۸۷ ق) فرزند سیدمحمد حسینی مدرس سعیدی یزدی معروف به سید ریحان.
این تفسیر در چند مجلد به زبان فارسی شیوه استدلالی و کلامی شامل تمام قرآن کریم است. مجلد اول آن در تهران طبع گردیده است.
[۳۵۷] رازی، محمد، آثار الحجة، ج۲، ص۲۶۲.
[۳۵۸] مشار، خانبابا، مؤلفین کتب چاپی فارسی و عربی، ج۴، ص۵۶۵.


۷۵ - آیات الاحکام



آیات الاحکام اثر سیدیحیی یزدی (م ۱۳۸۹ ق)، از علمای نجف اشرف. این تفسیر در یک مجلد به زبان عربی و شیوه استدلالی شامل بخشی از قرآن کریم است.
مؤلف در‌ این اثر آیات احکام قرآن مجید را گردآوری نموده سپس به ترتیب کتب فقهیه از طهارات تا دیات احکام فقهی هر آیه را با بهره‌گیری از روایات و احادیث ائمه اطهار (علیهم‌السّلام) بیان می‌کند. این تفسیر در نجف اشرف توسط چاپخانه الداب طبع گردیده است.
[۳۵۹] الحلو، عامر، معجم الدراسات القرآنیة عند الشیعة الامامیة، ص۴.


۷۶ - معرفة القرآن



معرفة القرآن اثر شیخ محمدحسن (نجف ۱۳۳۳ - بمبئی ح ۱۳۹۰ ق) فرزند شیخ ابوالقاسم کاشانی مشهور به نجفی، از علمای شیعه و ائمه فتوی و جماعت در مسجد ایرانیان بمبئی.
تفسیر مورد بحث در یک مجلد بزرگ به زبان فارسی و شیوه کلامی و روائی شامل تمام قرآن کریم است. مؤلف مباحثی از تمام علوم قرآن و فنون متعلق به تفسیر و تاویل آیات محکم و متشابه و همچنین اعجاز و لزوم تعلیم و حفظ قرآن و فضیلت تلاوت آن و تجوید و معرفت تفسیر را شرح و بیان می‌کند؛ و این اثر را مرتب بر چهل باب نموده است. این تفسیر به زبان گجراتی ترجمه شده است.
راقم‌ این سطور نسخه اصل مؤلف را در کتابخانه وی در بمبئی در سال ۱۳۸۵ ق مشاهده نموده است.
[۳۶۱] الحلو، عامر، معجم الدراسات القرآنیة عند الشیعة الامامیة، ص۲۸۱.
[۳۶۲] آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، طبقات اعلام الشیعه، نقباء البشر، ج۱، ص۳۸۰.


۷۷ - تفسیر عصار



تفسیر عصار اثر سیدکاظم عصار (کاظمین ۱۳۰۶ ق-تهران ح ۱۳۹۰ ق) فرزند سیدمحمد حسینی لواسانی تهرانی معروف به عصار، از اساتید فلسفه و عرفان در تهران.
این تفسیر در دو رساله به زبان فارسی و شیوه فلسفی است. مؤلف با مشرب فلسفی و عرفانی خویش به تفسیر و تاویل سوره الفاتحه پرداخته است.
نخست در دو رساله سپس با تصحیح و تحقیق سیدجلال‌الدین آشتیانی در یک مجلد (در ۱۳۵۰ ش) طبع گردیده است.
[۳۶۳] عصار، سیدکاظم، تفسیر عصاره.
[۳۶۴] خرمشاهی، بهاءالدین، تفسیر و تفاسیر جدید، ص۱۷۵.
[۳۶۵] سحاب، ابوالقاسم، تاریخ مدرسه عالی سپهسالار، ص۱۶۹.
[۳۶۶] مشار، خانبابا، فهرست کتابهای چاپی فارسی، ج۱، ص۱۳۹.
[۳۶۷] مشار، خانبابا، مؤلفین کتب چاپی فارسی و عربی، ج۵، ص۳۰.


۷۸ - لالی المنثور فی تفسیر سورة الطور



لالی المنثور فی تفسیر سورة الطور اثر سیدابوالفضل نبوی (۱۳۴۵ ق - زنده در ۱۳۹۰ ق) فرزند سیدعلی حسینی نبوی قمی.
این تفسیر در یک مجلد به زبان فارسی و شیوه کلامی شامل بخشی از قرآن کریم. مؤلف در‌ این اثر خویش به تفسیر و تاویل سوره طور به سبک کلامی با بهره‌گیری از روایات و احادیث ائمه اطهار (علیهم‌السّلام) پرداخته است و در ۱۳۸۰ ق در قم به طبع رسیده است.
[۳۶۹] الحلو، عامر، معجم الدراسات القرآنیة عند الشیعة الامامیة، ص۲۴۹.
[۳۷۰] مشار، خانبابا، فهرست کتابهای چاپی فارسی، ج۴، ص۴۳۵۵.


۷۹ - المتشابه من القرآن



المتشابه من القرآن اثر محمدعلی حلی (زنده در ۱۳۹۰ ق)، از فضلا و محققان معاصر.
این تفسیر در یک مجلد به زبان عربی شامل بخشی از قرآن کریم است. مؤلف آیات متشابه و کلمات غریب قرآن مجید را گردآوری نموده سپس به سبک ادبی و کلامی به شرح و تاویل و تفسیر آنها می‌پردازد. این تفسیر در بیروت به سال ۱۹۶۶ م طبع گردیده است. اثر دیگر محمدعلی حلی الکون و القرآن نام دارد و آن در یک مجلد به زبان عربی و شیوه کلامی و استدلالی، شامل بخشی از قرآن است.
مؤلف در این اثر آیات متعلق به آفرینش و آسمان و ستارگان را از قرآن گردآوری نموده سپس سعی می‌کند آنها را بر وفق علوم و فنون جدید تفسیر کند.
این تفسیر در موصل بدون تاریخ تجدید طبع شده است.
[۳۷۱] الحلو، عامر، معجم الدراسات القرآنیة عند الشیعة الامامیة، ص۱۸۰.
[۳۷۲] الحلو، عامر، معجم الدراسات القرآنیة عند الشیعة الامامیة، ص۲۴۸.
[۳۷۳] الحلو، عامر، معجم الدراسات القرآنیة عند الشیعة الامامیة، ص۲۶۰.
[۳۷۴] عواد، کورکیس، معجم المؤلفین العراقیین، ج۳، ص۲۱۰.


۸۰ - تفسیر سورة الانبیاء



تفسیر سورة الانبیاء اثر سیداحمد هندی (۱۳۲۰ - ۱۳۹۲ ق) فرزند سیدرضا موسوی هندی نجفی، از علما و شعرای نجف اشرف و از برجستگان خاندان آل هندی.
این تفسیر در یک مجلد به زبان عربی شامل شرح و بیان سورة الانبیاء است. آقابزرگ تهرانی از این اثر در طبقات اعلام الشیعة با عنوان تفسیر سورة الانبیاء نام برده است. کورکیس عواد در معجم المؤلفین العراقیین آن را با نام تفسیر قصص الانبیاء یاد کرده است که شامل آیات قصص انبیاء از سوره‌های مختلف قرآن است. احتمال دارد هر دوی آنها متحد باشند. این تفسیر در نجف اشرف بدون تاریخ طبع گردیده است.
همین مؤلف در زمینه قرآن پژوهی اثر دیگری نیز دارد به نام فی ظل الوحی، در یک مجلد، به زبان عربی، و شیوه استدلالی شامل بخشی از قرآن کریم است.
این تفسیر در ۱۹۶۱ م در نجف طبع گردیده است.
[۳۷۵] خاقانی، علی، شعراء الغری، ج۱، ص۲۸۵.
[۳۷۶] الحلو، عامر، معجم الدراسات القرآنیة عند الشیعة الامامیة، ص۸۷.
[۳۷۷] امینی، محمدهادی، معجم رجال الفکر، ص۴۶۷.
[۳۷۸] عواد، کورکیس، معجم المؤلفین العراقیین، ج۱، ص۱۰۰.
[۳۷۹] آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، طبقات اعلام الشیعه، نقباء البشر، ج۱، ص۱۰۰.


۸۱ - تفسیر آیات مشکله



تفسیر آیات مشکله اثر حاج یوسف شعار (۱۳۲۰ - ۱۳۹۴ ق)، از مفسران و مدرسین علوم قرآن کریم معاصر.
تفسیر مورد بحث در یک مجلد به زبان فارسی و شیوه استدلالی شامل بخشی از قرآن کریم است. مؤلف در این اثر آیات مشکله قرآن کریم را گردآوری نموده سپس به تفسیر و تاویل آنها پرداخته است. این کتاب در تبریز طبع گردیده است.
مؤلف دارای آثار دیگری بدین شرح است:
۱) محکمات و متشابهات در قرآن، و آن در یک جزء به زبان فارسی و شیوه استدلالی در تفسیر و تاویل آیاتی از قرآن که مورد نظر مؤلف بوده است. این کتاب در تبریز طبع شده است.
۲) تفسیر سوره جمعه و منافقون، در یک مجلد به زبان فارسی و شیوه استدلالی و خطابی است. مؤلف این اثر را به تفسیر سوره‌های جمعه و منافقون اختصاص داده و به تفسیر و تاویل آیات این دو سوره پرداخته است. این تفسیر نیز در تبریز به چاپ رسیده است.
۳) مقدمات تفسیر، در یک جزء به زبان فارسی است. مؤلف در اثر خویش به کلیات علوم قرآن کریم پرداخته و مدخل تفسیر می‌باشد و در تبریز چاپ شده است.
[۳۸۰] خرمشاهی، بهاءالدین، تفسیر و تفاسیر جدید، ص۳۷.
[۳۸۱] خرمشاهی، بهاءالدین، تفسیر و تفاسیر جدید، ص۲۰۰.
[۳۸۲] مشار، خانبابا، فهرست کتابهای چاپی فارسی، ج۱، ص۱۳۸۵.
[۳۸۳] مشار، خانبابا، مؤلفین کتب چاپی فارسی و عربی، ج۶، ص۸۹۴.


۸۲ - تفسیر قرآن شریف



تفسیر قرآن شریف اثر سیدضیاءالدین طباطبائی (۱۳۱۰ - ۱۳۹۵ ق) فرزند سیدعلی بن مرتضی طباطبائی یزدی، از رجال سیاسی ایران و نخست وزیر پس از کودتای ۱۲۹۹ ش.
این تفسیر در یک مجلد، به زبان فارسی، و شیوه استدلالی، شامل بخشی از قرآن کریم است. ‌این اثر به تفسیر سوره‌های یس، تکویر و توحید اختصاص دارد، و در تهران به سال ۱۳۷۴ ق طبع گردیده است.
[۳۸۵] الحلو، عامر، معجم الدراسات القرآنیة عند الشیعة الامامیة، ص۲۲۶.
[۳۸۶] مشار، خانبابا، مؤلفین کتب چاپی فارسی و عربی، ج۳، ص۵۷۱.


۸۳ - تفسیر رفیعی



تفسیر رفیعی اثر آیت اللّه سیدابوالحسن (۱۳۰۶ - ۱۳۹۶ ق) فرزند سیدمیرزاابراهیم معروف به رفیعی قزوینی، از مشاهیر حکماء و مراجع تقلید، از شاگردان شیخ عبدالکریم حائری و میرزاحسن کرمانشاهی و میرزا‌هاشم اشکوری.
‌این تفسیر شامل مجموعه‌ای از آیات قرآن کریم از سوره‌های مختلف قرآن از جمله سوره‌های بقره، توحید، یس، جمعه، اعلی، حدید و سوره زلزال که مفسر آنها را بر وفق مذاق فلسفی و عرفانی خویش برای تفسیر انتخاب کرده است و به تاویل و تفسیر آنها پرداخته است. این تفسیر آکنده از دقائق فلسفی و عرفانی و در نوع خویش کم نظیر است.
نسخه اصل به خط مفسر در کتابخانه مؤلف در تهران محفوظ است و راقم این سطور آن را در ۱۳۹۳ ق مشاهده نموده است. مؤلف دارای اثر دیگری به نام تفسیر آیه الر تلک آیات الکتاب الحکیم دارد که در بیان و تاویل آیه اول و دوم سوره یونس است.
مفسر با مذاق فلسفی و عرفانی خویش به شرح دقایق و حقایق نبوت و وحی پرداخته است.
این تفسیر را یکی از برجسته‌ترین شاگردان مؤلف آیت الله حسن زاده آملی استنساخ کرده است.
[۳۸۸] شریف رازی، محمد، گنجینه دانشمندان، ج۶، ص۱۵۶.
[۳۸۹] امین، سیدحسن، مستدرکات اعیان الشیعة، ج۳، ص۷.
[۳۹۰] رفیعی، سیدابوالحسن، مقدمه مجموعه رسائل و مقالات فلسفی، ج۱، ص۶۹.


۸۴ - اطیب البیان فی تفسیر القرآن



اطیب البیان فی تفسیر القرآن اثر سیدعبدالحسین طیب (زنده در ۱۳۹۶ ق)، از علمای معاصر. این تفسیر در چهارده مجلد، به زبان فارسی شامل تمام قرآن کریم است.
شیوه این تفسیر مزجی و استدلالی است. چهارده مجلد آن تماما طبع گردیده است.
[۳۹۱] طیب، سیدعبدالحسین، تفسیر اطیب البیان فی تفسیر القرآن.


۸۵ - تفسیر القرآن الکریم



تفسیر القرآن الکریم (تفسیر خمینی) اثر سیدمصطفی خمینی (۱۳۴۹ - ۱۳۹۷ ق) فرزند امام خمینی رهبر انقلاب اسلامی ایران، از شاگردان پدرش و آیت اللّه بروجردی و محقق داماد بود.
تفسیر مورد بحث در چهار مجلد، به زبان عربی و شیوه استدلالی و فلسفی و عرفانی شامل بخشی از قرآن کریم است. مؤلف نخست یک مقدمه کوتاه در دو بخش یاد می‌کند که اول به علم تفسیر و معنی تفسیر می‌پردازد و دوم بحث خود را به نام‌های چهارگانه قرآن و فرقان و الکتاب و الذکر اختصاص می‌دهد. سپس تفسیر را از سوره فاتحة آغاز کرده و تا آیه ۴۶ سوره بقره (الذین یظنون انهم ملاقوا ربهم و انهم الیه راجعون) پیش رفته است ولی بقیه را اجل مهلت به اتمام آن نداده است. شیوه این تفسیر مفصل و دایرة المعارف گونه است.
‌این تفسیر مکررا طبع گردیده و از بهترین چاپ‌های آن تحقیق و تصحیح آقای محمد سجادی اصفهانی است که در ۱۳۶۲ ش توسط وزارت ارشاد اسلامی طبع و منتشر گشته است.
[۳۹۴] الحلو، عامر، معجم الدراسات القرآنیة عند الشیعة الامامیة، ص۱۰۲.


۸۶ - تفسیر قرآن راشد



تفسیر قرآن راشد اثر حسینعلی راشد (۱۳۲۴ ق - ح ۱۳۹۷ ق) فرزند شیخ عباس تربتی معروف به راشد، از متکلمان و خطبای مشهور معاصر که گفتارهای دینی رادیویی‌اش شنونده بسیار داشت.
تفسیر مورد بحث در یک مجلد به زبان فارسی، شامل شرح سوره الحمد و بقره است. مؤلف در تفسیر آیات، شیوه مزجی را به کار برده است.
این اثر در سال ۱۳۷۱ ش توسط انتشارات اطلاعات در تهران طبع گردیده است.
[۳۹۵] راشد، حسینعلی، تفسر راشد.
[۳۹۶] مشار، خانبابا، مؤلفین کتب چاپی فارسی و عربی، ج۲، ص۹۲۷-۹۲۸.


۸۷ - تفسیر مطهری



تفسیر مطهری اثر مفسر آیت اللّه مرتضی مطهری (۱۳۳۸ - شهید در ۱۳۹۹ ق) فرزند محمد حسین، از مشاهیر علما و حکما و اصلاح‌گران عصر جدید، برجسته‌ترین شاگرد علامه طباطبائی و امام خمینی. مفسر دارای تفسیرهای متعدد بر سوره‌های مختلف قرآن کریم است که شفاهی و بر روی نوار ضبط شده بود و بعدا بازنویسی و تدوین و چاپ گردیده است.
از آثار تفسیری و قرآن پژوهی او عبارتند از: تفسیر سوره‌های حمد و بقره که توسط انتشارات صدرای قم در ۱۳۵۹ ش چاپ شده است. و همچنین دارای تفسیر بر سوره‌های انشراح، قدر، زلزله، عادیات، عصر، معارج، تین، علق، بینه، قارعه، اللیل، الضحی، همچنین بر پنجاه و هفت سوره قرآن کریم از اواخر جزء بیست و چهار تا نزدیک به پایان قرآن می‌باشد.
از آثار دیگر مفسر در علوم قرآن کریم عبارت است از جهاد و موارد مشروعیت آن در قرآن، انسان در قرآن، آشنائی با قرآن، و همچنین قسمتی از تفسیرها و آثار وی در علوم قرآن مجید به عربی ترجمه گردیده است و آنها عبارتند از: التعرف علی القرآن الکریم، تفسیر سورة الملک، تفسیر القرآن (محاضرات عامه و خاصة)، التفکر فی القرآن، الجهاد و حالاته، المشروعة فی القرآن، القرآن و مسالة من الحیاة القرآن یستدل بالحیاة علی التوحید، معرفة القرآن.
[۳۹۷] امین، سیدحسن، مستدرکات اعیان الشیعة، ج۱، ص۲۲۱.
[۳۹۸] الحلو، عامر، معجم الدراسات القرآنیة عند الشیعة الامامیة، ص۶۹.


۸۸ - برخی از تفاسیر اهل سنت



و از جمله تفاسیر اهل سنت در این قرن می‌توان به موارد ذیل اشاره کرد:
۱. التیسیر فی احادیث التفسیر اثر محمد مکی ناصری مالکی (م ۱۳۸۵ق) تفسیری است موجز و به زبان عربی در شش جلد.
۲. کشف الاسرار النورانیة القرآنیة اثر محمد بن احمد اسکندرانی مصری (م ۱۳۰۶ ق)؛
۳. مراح لبید لکشف معنی القرآن المجید نوشته محمد بن عمر نووی جاوی (م ۱۳۱۶ ق)؛
۴. تفسیر القرآن الکریم ( المنار فی تفسیر القرآن )، بخش اول (از ابتدای قرآن تا آیه ۱۲۶ نساء) با انشای شیخ محمد عبده (م ۱۳۲۳ ق)، و بخش دوم (آیه ۱۲۷ نساء تا آیه ۵۳ یوسف) تالیف شاگردش محمد رشید بن علی رضا قلمونی، معروف به رشیدرضا (م ۱۳۵۴ ق)؛
۵. تفسیر مراغی نوشته احمد بن مصطفی مراغی (م ۱۹۴۵ م).
[۳۹۹] صدرحاج سیدجوادی، احمد، دائرة المعارف تشیع، ج۴، ص۵۵۸-۵۷۵.
[۴۰۰] عقیقی بخشایشی، عبد الرحیم، طبقات مفسران شیعه، ج۴، ص۲۰۷-۴۹۴.
[۴۰۱] ایازی، محمد علی، المفسرون حیاتهم ومنهجهم، ص۸۰۰۱-۸۰۰۲.
[۴۰۲] شفیعی، محمد، مفسران شیعه، ص۱۸۳-۲۰۲.


۸۹ - عناوین مرتبط



مفسران قرن چهاردهم .

۹۰ - پانویس


 
۱. موسوی اصفهانی، سیدمحمدمهدی، احسن الودیعه، ج۱، ص۸۵.
۲. زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۷، ص۱۱۴.
۳. امین، سیدمحسن، اعیان الشیعة، ج۱۰، ص۱۴۵.    
۴. آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعة، ج۱، ص۴۹.    
۵. مدرس تبریزی، محمدعلی، ریحانة الادب، ج۴، ص۴۵۵.
۶. انصاری، مرتضی، شخصیت شیخ انصاری، ص۳۱۴.
۷. قمی، شیخ عباس، فوائد الرضویه، ص۶۷۴.
۸. آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، مصفی المقال فی مصنفی علم الرجال، ص۴۷۵.
۹. امینی، محمدهادی، معجم رجال الفکر و الادب فی النجف، ص۳۴۹.
۱۰. کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۱۳، ص۲۶.    
۱۱. عواد، کورکیس، معجم المؤلفین العراقیین، ج۳، ص۲۴۷.
۱۲. نوری، حسین، مستدرک الوسائل، ج۳، ص۴۰۰.
۱۳. بغدادی، اسماعیل، هدیة العارفین، ج۲، ص۴۸۵.    
۱۴. مشار، خانبابا، مؤلفین کتب چاپی فارسی و عربی، ج۶، ص۳۹۰.
۱۵. امین، حسن، دائرة المعارف الاسلامیة الشیعیه، ج۵، ص۲۶۵.
۱۶. شفیعی، محمد، مفسران شیعه، ص۱۷۶.
۱۷. آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعة، ج۱۸، ص۳۷۸.    
۱۸. حسینی اشکوری، سیداحمد، فهرست نسخه‌های خطی کتابخانه آیت الله مرعشی قم، ج۷، ص۲۴۱.
۱۹. الحلو، عامر، معجم الدراسات القرآنیة عند الشیعة الامامیة، ص۲۵۴.
۲۰. ناس/سوره۱۱۴، آیه۱.    
۲۱. آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعة، ج۲۱، ص۳۷۰.    
۲۲. منزوی تهرانی، علینقی، فهرست اهدائی مشکوة به کتابخانه دانشگاه تهران، ج۱، ص۲۱۹.
۲۳. آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، طبقات اعلام الشیعة، ج۱، ص۱۵۱.
۲۴. الحلو، عامر، معجم الدراسات القرآنیة عند الشیعة الامامیة، ص۲۸۴.
۲۵. کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۲، ص۳۰۳.    
۲۶. منزوی، احمد، فهرست نسخه‌های خطی فارسی، ج۱، ص۶۰.
۲۷. آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعة، ج۴، ص۲۶۵.    
۲۸. الحلو، عامر، معجم الدراسات القرآنیة عند الشیعة الامامیة، ص۸۰.
۲۹. احزاب/سوره۳۳، آیه۷۲.    
۳۰. آل عمران/سوره۳، آیه۹۰.    
۳۱. آل عمران/سوره۳، آیه۱۶.    
۳۲. آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعة، ج۴، ص۲۶۸.    
۳۳. آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، مصفی المقال فی مصنفی علم الرجال، ص۴۳۴.
۳۴. امینی، محمدهادی، معجم رجال الفکر، ص۹۳.
۳۵. بغدادی، اسماعیل، هدیة العارفین، ج۲، ص۳۹۲.    
۳۶. آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعة، ج۴، ص۳۲۷.    
۳۷. آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعة، ج۴، ص۳۲۴.    
۳۸. آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعة، ج۴، ص۴۸۸.    
۳۹. آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعة، ج۱۱، ص۲۴۶.    
۴۰. آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعة، ج۴، ص۳۳۴.    
۴۱. آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعة، ج۱۸، ص۳۶۸.    
۴۲. الحلو، عامر، معجم الدراسات القرآنیة عند الشیعة الامامیة، ص۱۶۹.
۴۳. آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، طبقات اعلام الشیعه، نقباء البشر، ج۲، ص۶۵۶.
۴۴. بقره/سوره۲، آیه۲۳.    
۴۵. آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعة، ج۴، ص۲۷۱.    
۴۶. امینی، محمدهادی، معجم رجال الفکر، ص۳۶.
۴۷. مشار، خانبابا، مؤلفین کتب چاپی فارسی و عربی، ج۲، ص۷۰۶.
۴۸. آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، طبقات اعلام الشیعه، نقباء البشر، ج۲، ص۵۳۹.
۴۹. آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعة، ج۱۸، ص۲۴.    
۵۰. الحلو، عامر، معجم الدراسات القرآنیة عند الشیعة الامامیة، ص۲۴۴.
۵۱. آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، طبقات اعلام الشیعه، نقباء البشر، ج۴، ص۶۶۹.
۵۲. موسوی اصفهانی، سیدمحمدمهدی، احسن الودیعه، ج۱، ص۲۰۱.
۵۳. امین، سیدمحسن، اعیان الشیعة، ج۸، ص۳۱۰.    
۵۴. آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعة، ج۱، ص۲۸۸.    
۵۵. آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعة، ج۴، ص۳۴۵.    
۵۶. آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، مصفی المقال فی مصنفی علم الرجال، ص۳۴۲.
۵۷. الحلو، عامر، معجم الدراسات القرآنیة عند الشیعة الامامیة، ص۱۲.
۵۸. شفیعی، محمد، مفسران شیعه، ص۲۰۰.
۵۹. آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، طبقات اعلام الشیعه، نقباء البشر، ج۴، ص۱۶۲۴.
۶۰. مشار، خانبابا، مؤلفین کتب چاپی فارسی و عربی، ج۴، ص۵۹۶.
۶۱. آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعة، ج۱۸، ص۱۴۹.    
۶۲. آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعة، ج۲۴، ص۵۲.    
۶۳. آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعة، ج۸، ص۱۱۷.    
۶۴. آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعة، ج۳، ص۳۶۰.    
۶۵. مدرس تبریزی، محمدعلی، ریحانة الادب، ج۳، ص۲۱۰.
۶۶. الحلو، عامر، معجم الدراسات القرآنیة عند الشیعة الامامیة، ص۱۵۷.
۶۷. شفیعی، محمد، مفسران شیعه، ص۱۸۳.
۶۸. مشار، خانبابا، مؤلفین کتب چاپی فارسی و عربی، ج۴، ص۱۶۱.
۶۹. آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعة، ج۴، ص۲۷۹.    
۷۰. مشار، خانبابا، مؤلفین کتب چاپی فارسی و عربی، ج۲، ص۵۱۷.
۷۱. مشار، خانبابا، فهرست کتابهای چاپی فارسی، ج۱، ص۱۳۹۵.
۷۲. شفیعی، محمد، مفسران شیعه، ص۱۸۶.
۷۳. خرمشاهی، بهاءالدین، تفسیر و تفاسیر جدید، ص۱۷۹.
۷۴. انعام/سوره۶، آیه۷۷.    
۷۵. شوری/سوره۴۲، آیه۲۳.    
۷۶. نور/سوره۲۴، آیه۳۵.    
۷۷. برغانی، محمدصالح، مقدمه موسوعة البرغانی فی فقه الشیعه، ج۱، ص۵۲.
۷۸. تاریخ بروجرد، ج۲، ص۴۸۹.
۷۹. آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعة، ج۲۴، ص۱۷۲.    
۸۰. الکرام البررة، ج۱، ص۳۸۰.
۸۱. اعتمادالسلطنه، محمدحسن، الماثر و الاثار، ص۱۷۳.
۸۲. مشار، خانبابا، مؤلفین کتب چاپی فارسی و عربی، ج۲، ص۷۰۶.
۸۳. الحلو، عامر، معجم الدراسات القرآنیة عند الشیعة الامامیة، ص۳۰۳.
۸۴. شفیعی، محمد، مفسران شیعه، ص۲۰۱.
۸۵. تاریخ بروجرد، ج۲، ص۴۸۹.
۸۶. آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعة، ج۲، ص۴۳.    
۸۷. الکرام البررة، ج۱، ص۳۸۰.
۸۸. اعتمادالسلطنه، محمدحسن، الماثر و الاثار، ص۱۷۳.
۸۹. الحلو، عامر، معجم الدراسات القرآنیة عند الشیعة الامامیة، ص۱۶.
۹۰. شفیعی، محمد، مفسران شیعه، ص۲۰۱.
۹۱. مشار، خانبابا، مؤلفین کتب چاپی فارسی و عربی، ج۲، ص۷۰۶.
۹۲. نور/سوره۲۴، آیه۳۵.    
۹۳. موسوی اصفهانی، سیدمحمدمهدی، احسن الودیعه، ج۱، ص۱۶۶.
۹۴. امین، سیدمحسن، اعیان الشیعة، ج۱۰، ص۲۳۳.    
۹۵. آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعة، ج۴، ص۳۳۴.    
۹۶. خرمشاهی، بهاءالدین، تفسیر و تقاسیر جدید، ص۱۷۴.
۹۷. زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۳، ص۲۳۲.    
۹۸. امینی، محمدهادی، معجم رجال الفکر، ص۲۹۵.
۹۹. کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۱۲، ص۸۴.    
۱۰۰. شفیعی، محمد، مفسران شیعه، ص۱۹۵.
۱۰۱. مشار، خانبابا، مؤلفین کتب چاپی فارسی و عربی، ج۶، ص۷۰۹.
۱۰۲. آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعة، ج۱، ص۴۰.    
۱۰۳. اعتمادالسلطنه، محمدحسن، الماثر و الاثار، ص۱۵۹.
۱۰۴. الحلو، عامر، معجم الدراسات القرآنیة عند الشیعة الامامیة، ص۵.
۱۰۵. مشار، خانبابا، مؤلفین کتب چاپی فارسی و عربی، ج۴، ص۴۲۴.
۱۰۶. آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، طبقات اعلام الشیعه، نقباء البشر، ج۴، ص۱۵۴۴.
۱۰۷. شفیعی، محمد، مفسران شیعه، ص۱۸۳.
۱۰۸. الرحمان/سوره۵۵، آیه۱۷.    
۱۰۹. زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۶، ص۶۳.
۱۱۰. امین، سیدمحسن، اعیان الشیعة، ج۹، ص۱۹۳.    
۱۱۱. آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعة، ج۴، ص۴۸۹.    
۱۱۲. الحلو، عامر، معجم الدراسات القرآنیة عند الشیعة الامامیة، ص۱۱۶.
۱۱۳. امینی، محمدهادی، معجم رجال الفکر و الادب فی النجف خلال الف عام، ص۳۶۱.
۱۱۴. شفیعی، محمد، مفسران شیعه، ص۱۹۹.
۱۱۵. مشار، خانبابا، مؤلفین کتب چاپی فارسی و عربی، ج۲، ص۲۱۲.
۱۱۶. آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، طبقات اعلام الشیعه، نقباء البشر، ج۱، ص۲۵۳.
۱۱۷. بغدادی، اسماعیل، هدیة العارفین، ج۲، ص۳۹۲.    
۱۱۸. اعتمادالسلطنه، محمدحسن، الماثر و الاثار، ص۱۷۰.
۱۱۹. قمی، شیخ عباس، فوائد الرضویه، ص۴۳۷.
۱۲۰. علوی حسینی موسوی، میرجعفر، تفسیر القرآن الحکیم علوی.
۱۲۱. نوگانوی، سیدمحمدحسین، تذکرة بی بها فی تاریخ العلماء، ص۳۹.
۱۲۲. نقوی، حسین عارف، تذکره علمای امامیه پاکستان، ص۱۶.
۱۲۳. آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعة، ج۳، ص۹۴.    
۱۲۴. فوق، محمدالدین، مشاهیر کشمیر، ص۱۰۸.
۱۲۵. الحلو، عامر، معجم الدراسات القرآنیة عند الشیعة الامامیة، ص۴۱.
۱۲۶. مشار، خانبابا، مؤلفین کتب چاپی فارسی و عربی، ج۱، ص۲۵۲.
۱۲۷. آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، طبقات اعلام الشیعه، نقباء البشر، ج۱، ص۶۶.
۱۲۸. احزاب/سوره۳۳، آیه۳۳.    
۱۲۹. آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعة، ج۵، ص۱۲۴.    
۱۳۰. الحلو، عامر، معجم الدراسات القرآنیة عند الشیعة الامامیة، ص۱۲۴.
۱۳۱. آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، طبقات اعلام الشیعه، نقباء البشر، ج۴، ص۱۳۵۵.
۱۳۲. آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعة، ج۵، ص۲۶۴.    
۱۳۳. مشار، خانبابا، مؤلفین کتب چاپی فارسی و عربی، ج۲، ص۱۴.
۱۳۴. آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، طبقات اعلام الشیعه، نقباء البشر، ج۱، ص۱۸۷.
۱۳۵. آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعة، ج۲۴، ص۵.    
۱۳۶. امین، سیدمحسن، اعیان الشیعة، ج۸، ص۱۷۱.    
۱۳۷. امینی، محمدهادی، معجم رجال الفکر، ص۴۶۶.
۱۳۸. الحلو، عامر، معجم الدراسات القرآنیة عند الشیعة الامامیة، ص۲۹۹.
۱۳۹. کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۷، ص۴۰.    
۱۴۰. رازی، محمد، آثارالحجة، ج۱، ص۱۱۰.
۱۴۱. آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعة، ج۲، ص۳۴۷.    
۱۴۲. آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعة، ج۱۱، ص۲۸۸.    
۱۴۳. امینی، محمدهادی، معجم رجال الفکر و الادب فی النجف، ص۳۸۲.
۱۴۴. آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، طبقات اعلام الشیعه، نقباء البشر، ج۱، ص۱۰۹.
۱۴۵. امین، سیدمحسن، اعیان الشیعة، ج۹، ص۱۹۶.    
۱۴۶. گزی اصفهانی، عبدالکریم، تذکرة القبور یا دانشمندان اصفهان، ص۱۶.
۱۴۷. آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعة، ج۲، ص۳۸.    
۱۴۸. آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعة، ج۳، ص۳۰۳.    
۱۴۹. آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعة، ج۷، ص۲۷۰.    
۱۵۰. قمی، شیخ عباس، فوائد الرضویه، ص۴۳۸.
۱۵۱. انصاری، مرتضی، شخصیت شیخ انصاری، ص۳۶۱.
۱۵۲. اعتمادالسلطنه، محمدحسن، الماثر و الاثار، ص۱۶۱.
۱۵۳. حبیب آبادی، محمدعلی، مکارم الاثار، ج۳، ص۱۰۰۹.
۱۵۴. الحلو، عامر، معجم الدراسات القرآنیة عند الشیعة الامامیة، ص۴۹.
۱۵۵. امینی، محمدهادی، معجم رجال الفکر، ص۲۹۵.
۱۵۶. مشار، خانبابا، مؤلفین کتب چاپی فارسی و عربی، ج۲، ص۱۹۸.
۱۵۷. آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، طبقات اعلام الشیعه، نقباء البشر، ج۱، ص۲۴۷.
۱۵۸. آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعة، ج۴، ص۲۷۸.    
۱۵۹. مشار، خانبابا، فهرست کتابهای چاپی فارسی، ج۳، ص۳۴۲۴.
۱۶۰. مشار، خانبابا، مؤلفین کتب چاپی فارسی و عربی، ج۳، ص۵۰۳.
۱۶۱. امین، سیدمحسن، اعیان الشیعة، ج۹، ص۱۹۶.    
۱۶۲. آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعة، ج۴، ص۱۲۳.    
۱۶۳. شجره اجداد، زندگینامه احفاد سید محمد تقی، ص۱۲۳.
۱۶۴. گلریز، سیدمحمدعلی، مینودر، ج۲، ص۱۹۱.
۱۶۵. آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، طبقات اعلام الشیعه، نقباء البشر، ج۱، ص۲۵۶.
۱۶۶. انصاری، مرتضی، شخصیت شیخ انصاری، ص۳۶۰.
۱۶۷. امینی، محمدهادی، معجم رجال الفکر فی النجف، ص۳۵۰.
۱۶۸. آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعة، ج۱، ص۳۶.    
۱۶۹. مشار، خانبابا، مؤلفین کتب چاپی فارسی و عربی، ج۲، ص۶۱۰-۶۱۲.
۱۷۰. آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعة، ج۲۴، ص۳۸۷.    
۱۷۱. امینی، محمدهادی، معجم رجال الفکر فی النجف، ص۳۸۰.
۱۷۲. الحلو، عامر، معجم الدراسات القرآنیة عند الشیعة الامامیة، ص۳۱۰.
۱۷۳. آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، طبقات اعلام الشیعه، نقباء البشر، ج۳، ص۱۰۵۳.
۱۷۴. آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، مصفی المقال، ص۲۱۸.
۱۷۵. امین، سیدحسن، مستدرکات اعیان الشیعة، ج۲، ص۳۰۳.
۱۷۶. برغانی، محمدصالح، موسوعة البرغانی فی فقه الشیعة، ج۱، ص۲۱.
۱۷۷. گلریز، سیدمحمدعلی، مینودر، ص۳۴۳.
۱۷۸. آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، طبقات اعلام الشیعه، نقباء البشر، ص۲، ص۶۸۲.
۱۷۹. آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعة، ج۱۵، ص۳۲۷.    
۱۸۰. الحلو، عامر، معجم الدراسات القرآنیة عند الشیعة الامامیة، ص۲۰۱.
۱۸۱. شبر، جواد، ادب الطف او شعراء الحسین، ج۹، ص۴۶.
۱۸۲. آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعة، ج۴، ص۳۳۹.    
۱۸۳. آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، مستدرکات الذریعة، ج۲۶، ص۱۰۹.    
۱۸۴. آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، مصفی المقال فی مصنفی علم الرجال، ص۱۲۰.
۱۸۵. آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، طبقات اعلام الشیعه، نقباء البشر، ج۱، ص۳۶۰.
۱۸۶. رکن زاده آدمیت، محمدحسین، دانشمندان و سخن سرایان فارسی، ص۳، ص۵۷۸.
۱۸۷. آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعة، ج۱، ص۴۸.    
۱۸۸. معارف الرجال، ج۲، ص۳۷.
۱۸۹. الحلو، عامر، معجم الدراسات القرآنیة عند الشیعة الامامیة، ص۸.
۱۹۰. امینی، محمدهادی، معجم رجال الفکر فی النجف، ص۳۸۸.
۱۹۱. شفیعی، محمد، مفسران شیعه، ص۲۰۰.
۱۹۲. مشار، خانبابا، مؤلفین کتب چاپی فارسی و عربی، ج۳، ص۷۵۱.
۱۹۳. آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، طبقات اعلام الشیعه، نقباء البشر، ج۳، ص۱۰۴۸.
۱۹۴. الحلو، عامر، معجم الدراسات القرآنیة عند الشیعة الامامیة، ص۱۲۴.
۱۹۵. مشار، خانبابا، مؤلفین کتب چاپی فارسی و عربی، ج۶، ص۳۲.
۱۹۶. موسوی اصفهانی، سیدمحمدمهدی، احسن الودیعه، ج۲، ص۳.
۱۹۷. امین، سیدمحسن، اعیان الشیعة، ج۸، ص۲۹.    
۱۹۸. آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعة، ج۳، ص۱۷۲.    
۱۹۹. مدرس تبریزی، محمدعلی، ریحانة الادب، ج۳، ص۱۸۷.
۲۰۰. آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، مصفی المقال فی مصنفی علم الرجال، ص۲۴.
۲۰۱. الحلو، عامر، معجم الدراسات القرآنیة عند الشیعة الامامیة، ص۴۴.
۲۰۲. امینی، محمدهادی، معجم رجال الفکر و الادب فی النجف، ص۱۷۲.
۲۰۳. شفیعی، محمد، مفسران شیعه، ص۱۹۹.
۲۰۴. مشار، خانبابا، مؤلفین کتب چاپی فارسی و عربی، ج۱، ص۱۲۲.
۲۰۵. آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، طبقات اعلام الشیعه، نقباء البشر، ج۱، ص۲۷.
۲۰۶. آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعة، ج۱، ص۴۷.    
۲۰۷. الحلو، عامر، معجم الدراسات القرآنیة، عند الشیعة الامامیة، ص۶.
۲۰۸. شفیعی، محمد، مفسران شیعه، ص۱۸۳.
۲۰۹. آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعة، ج۱۸، ص۲۵.    
۲۱۰. الحلو، عامر، معجم الدراسات القرآنیة عند الشیعة الامامیة، ص۲۴۵.
۲۱۱. مشار، خانبابا، مؤلفین کتب چاپی فارسی و عربی، ج۶، ص۲۳۸.
۲۱۲. حسینی اشکوری، سیداحمد، فهرست نسخه‌های خطی کتابخانه آیت الله مرعشی قم، ج۱۸، ص۹-۱۰.
۲۱۳. آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعة، ج۷، ص۲۲۰.    
۲۱۴. مشار، خانبابا، فهرست کتابهای چاپی فارسی، ج۲، ص۱۹۰۳.
۲۱۵. الحلو، عامر، معجم الدراسات القرآنیة عند الشیعة الامامیة، ص۱۵۰.
۲۱۶. مشار، خانبابا، مؤلفین کتب چاپی فارسی و عربی، ج۶، ص۵۲.
۲۱۷. آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعة، ج۲۲، ص۳۵.    
۲۱۸. الحلو، عامر، معجم الدراسات القرآنیة، عند الشیعة الامامیه، ص۲۸۶.
۲۱۹. مشار، خانبابا، مؤلفین کتب چاپی فارسی و عربی، ج۴، ص۱۷۸.
۲۲۰. آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، طبقات اعلام الشیعه، نقباء البشر، ج۴، ص۱۴۲۲.
۲۲۱. آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعة، ج۲، ص۴۳۸.    
۲۲۲. الحلو، عامر، معجم الدراسات القرآنیة عند الشیعة الامامیة، ص۳۳.
۲۲۳. امینی، محمدهادی، معجم رجال الفکر و الادب فی النجف، ص۴۶۹.
۲۲۴. آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، طبقات اعلام الشیعه، نقباء البشر، ج۲، ص۷۱۶.
۲۲۵. آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعة، ج۱۷، ص۱۷.    
۲۲۶. خاقانی، علی، شعراء الغری، ج۱۰، ص۴۵۳ - ۴۶۴.
۲۲۷. آل محبوبه، جعفر، ماضی النجف و حاضرها، ج۲، ص۲۴۴-۲۴۶.
۲۲۸. امینی، محمدهادی، معجم رجال الفکر، ص۱۶۶.
۲۲۹. الحلو، عامر، معجم الدراسات القرآنیة عند الشیعة الامامیه، ص۲۲۳.
۲۳۰. تربیت، محمدعلی، دانشمندان آذربایجان، ص۲۸۱.
۲۳۱. آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، مستدرکات الذریعة، ج۲۶، ص۱۸.    
۲۳۲. مشار، خانبابا، مؤلفین کتب چاپی فارسی و عربی، ج۴، ص۵۷۴.
۲۳۳. آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، طبقات اعلام الشیعه، نقباء البشر، ج۴، ص۱۶۱۷.
۲۳۴. آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعة، ج۲۴، ص۵.    
۲۳۵. فکرت، محمدآصف، فهرست الفبائی کتب خطی کتابخانه مرکزی آستان قدس، ۵۷۴.
۲۳۶. الحلو، عامر، معجم الدراسات القرآنیة عند الشیعة الامامیه، ۲۹۹.
۲۳۷. شفیعی، محمد، مفسران شیعه، ص۱۸۹.
۲۳۸. کیوان، عباسعلی، ثمرة الحیاة یا میوه زندگانی، ص۱۰ و اکثر صفحات.
۲۳۹. آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، مستدرکات الذریعة، ج۲۶، ص۲۲۱.    
۲۴۰. عباسعلی، قزوینی، تفسیر کیوان چهار مجلد.
۲۴۱. مشار، خانبابا، مؤلفین کتب چاپی فارسی و عربی، ج۳، ص۶۹۳.
۲۴۲. گلریز، سیدمحمدعلی، مینودر، ج۲، ص۲۲۷.
۲۴۳. آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، طبقات اعلام الشیعه، نقباء البشر، ج۳، ص۱۰۱۶.
۲۴۴. شمس گیلانی، حسن، تاریخ علما و شعرای گیلان، ص۱۱۰.
۲۴۵. آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعة، ج۱، ص۴۷.    
۲۴۶. شفیعی، محمد، مفسران شیعه، ص۲۰۰.
۲۴۷. مشار، خانبابا، مؤلفین کتب چاپی فارسی و عربی، ج۶، ص۹۰۱.
۲۴۸. امینی، محمدهادی، معجم رجال الفکر فی النجف، ص۱۱۲.
۲۴۹. الحلو، عامر، معجم الدراسات القرآنیة عند الشیعة الامامیة، ص۲۴۲.
۲۵۰. آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، طبقات اعلام الشیعه، نقباء البشر، ج۱، ص۶۶-۶۸.
۲۵۱. آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعة، ج۲، ص۴۲۱.    
۲۵۲. الحلو، عامر، معجم الدراسات القرآنیة عند الشیعة الامامیة، ص۳۲.
۲۵۳. آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، طبقات اعلام الشیعه، نقباء البشر، ج۴، ص۱۶۵۹.
۲۵۴. موسوی اصفهانی، سیدمحمدمهدی، احسن الودیعه، ج۱، ص۲۱۵.
۲۵۵. زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۸، ص۵۹.
۲۵۶. آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعة، ج۶، ص۴۶.    
۲۵۷. معارف الرجال، ج۳، ص۲۳۲.
۲۵۸. کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۱۳، ص۱۲۶.    
۲۵۹. آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعة، ج۲۰، ص۱۵۶.    
۲۶۰. امین، سیدمحسن، اعیان الشیعة، ج۹، ص۱۰.    
۲۶۱. زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۵، ص۲۱۵.    
۲۶۲. عواد، کورکیس، معجم المؤلفین العراقیین، ج۳، ص۲۶.
۲۶۳. الحلو، عامر، معجم الدراسات القرآنیة عند الشیعة الامامیة، ص۲۶۴.
۲۶۴. روم/سوره۳۰، آیه۳۰.    
۲۶۵. نمل/سوره۲۷، آیه۸۲.    
۲۶۶. مدرس تبریزی، محمدعلی، ریحانة الادب، ج۳، ص۱۶۷.
۲۶۷. شفیعی، محمد، مفسران شیعه، ص۲۰۲.
۲۶۸. مشار، خانبابا، مؤلفین کتب چاپی فارسی و عربی، ج۴، ص۱۷۳.
۲۶۹. آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، مستدرکات الذریعة، ج۲۶، ص۱۵۱.    
۲۷۰. مشار، خانبابا، مؤلفین کتب چاپی فارسی و عربی، ج۲، ص۹۰۴.
۲۷۱. آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، طبقات اعلام الشیعه، نقباء البشر، ج۲، ص۶۶۴.
۲۷۲. امین، سیدحسن، مستدرکات اعیان الشیعة، ج۱، ص۵۱.
۲۷۳. خلیلی، جعفر، موسوعة العتبات المقدسة، قسم الکاظمین، ج۳، ص۹۰.
۲۷۴. الحلو، عامر، معجم الدراسات القرآنیة عند الشیعة الامامیة، ص۳۰۵.
۲۷۵. آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعة، ج۲۴، ص۲۴۷.    
۲۷۶. مشار، خانبابا، فهرست کتابهای چاپی فارسی، ج۵، ص۵۲۶۲.
۲۷۷. الحلو، عامر، معجم الدراسات القرآنیة عند الشیعة الامامیة، ص۳۰۵.
۲۷۸. خرمشاهی، بهاءالدین، تفسیر و تفاسیر جدید، ص۱۷۶.
۲۷۹. خرمشاهی، بهاءالدین، تفسیر و تفاسیر جدید، ص۱۹۱.
۲۸۰. خرمشاهی، بهاءالدین، تفسیر و تفاسیر جدید، ص۲۰۴.
۲۸۱. مشار، خانبابا، فهرست کتابهای چاپی فارسی، ج۱، ص۱۳۹۱.
۲۸۲. مشار، خانبابا، فهرست کتابهای چاپی فارسی، ج۵، ص۵۳۳۴.
۲۸۳. امین، سیدحسن، مستدرکات اعیان الشیعة، ج۳، ص۵.
۲۸۴. الحلو، عامر، معجم الدراسات القرآنیة عند الشیعة الامامیة، ص۵۳.
۲۸۵. امینی، محمدهادی، معجم رجال الفکر و الادب فی النجف، ص۲۶۰.
۲۸۶. مشار، خانبابا، مؤلفین کتب چاپی فارسی و عربی، ج۱، ص۱۲۵.
۲۸۷. آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، طبقات اعلام الشیعه، نقباء البشر، ص۱، ص۲۸.
۲۸۸. آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعة، ج۱۶، ص۱۷۴.    
۲۸۹. الحلو، عامر، معجم الدراسات القرآنیة عند الشیعة الامامیة، ص۲۱۳.
۲۹۰. شوری/سوره۴۲، آیه۲۲.    
۲۹۱. امین، سیدمحسن، اعیان الشیعة، ج۷، ص۴۵۷.    
۲۹۲. صدر، سیدحسن، تکملة امل الامل، ص۲۵۶.
۲۹۳. آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعة، ج۴، ص۳۳۳.    
۲۹۴. آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعة، ج۴، ص۴۵۵.    
۲۹۵. موسسه آل البیت (علیهم‌السلام) لاحیاء‌التراث، مجله تراثنا، شماره چهارم، سال اول، بهار سال ۱۴۰۶ ق، ص۵۲.
۲۹۶. احزاب/سوره۳۳، آیه۳۳.    
۲۹۷. موسسه آل البیت (علیهم‌السلام) لاحیاء‌التراث، مجله تراثنا، شماره چهارم، سال اول، بهار ۱۴۰۶ ق، ص۵۱.
۲۹۸. خرمشاهی، بهاءالدین، تفسیر و تفاسیر جدید، ص۱۷۵.
۲۹۹. مشار، خانبابا، فهرست کتابهای چاپی فارسی، ج۱، ص۱۳۸۸.
۳۰۰. آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، طبقات اعلام الشیعه، نقباء البشر، ج۱، ص۴۱۵.
۳۰۱. احزاب/سوره۳۳، آیه۳۳.    
۳۰۲. موسوی، میرحامدحسین، مقدمه عبقات، ج۱، ص۱۴۹-۱۵۱.
۳۰۳. الحلو، عامر، معجم الدراسات القرآنیة عند الشیعة الامامیة، ص۱۰.
۳۰۴. آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعة، ج۱۷، ص۲۵۸.    
۳۰۵. الحلو، عامر، معجم الدراسات القرآنیة عند الشیعة الامامیة، ص۲۴۰.
۳۰۶. مشار، خانبابا، مؤلفین کتب چاپی فارسی و عربی، ج۲، ص۱۲.
۳۰۷. خرمشاهی، بهاءالدین، تفسیر و تفاسیر جدید، ص۱۷۹.
۳۰۸. الحلو، عامر، معجم الدراسات القرآنیة عند الشیعة الامامیة، ص۸۷.
۳۰۹. آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، طبقات اعلام الشیعه، نقباء البشر، ج۴، ص۱۳۳۲.
۳۱۰. مشار، خانبابا، مؤلفین کتب چاپی فارسی و عربی، ج۱۲۱ - ۱۲۲.
۳۱۱. الحلو، عامر، معجم الدراسات القرآنیة عند الشیعة الامامیة، ص۲۴۹.
۳۱۲. عواد، کورکیس، معجم المؤلفین العراقیین، ج۱، ص۳۳۲.
۳۱۳. آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، مستدرکات الذریعة، ج۲۶، ص۲۱۹.    
۳۱۴. مشار، خانبابا، مؤلفین کتب چاپی فارسی و عربی، ج۳، ص۳۲-۳۵.
۳۱۵. خرمشاهی، بهاءالدین، تفسیر و تفاسیر جدید، ص۱۸۲.
۳۱۶. مشار، خانبابا، فهرست کتابهای چاپی فارسی، ج۴، ص۵۰۴۷.
۳۱۷. مشار، خانبابا، فهرست کتابهای چاپی فارسی و عربی، ج۶، ص۱۴۹.
۳۱۸. آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعة، ج۲۵، ص۲۰۴.    
۳۱۹. الحلو، عامر، معجم الدراسات القرآنیة عند الشیعة الامامیة، ص۳۱۱.
۳۲۰. خلیلی، جعفر، موسوعة العتبات المقدسة، قسم الکاظمین، ج۳، ص۹۰.
۳۲۱. مشار، خانبابا، مؤلفین کتب چاپی فارسی و عربی، ج۵، ص۴۴۹.
۳۲۲. خرمشاهی، بهاءالدین، تفسیر و تفاسیر جدید، ص۱۹۷.
۳۲۳. بقره/سوره۲، آیه۱۵۶.    
۳۲۴. بقره/سوره۲، آیه۳۰.    
۳۲۵. آل عمران/سوره۳، آیه۱۸.    
۳۲۶. آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعة، ج۷، ص۴۷.    
۳۲۷. شریف رازی، محمد، گنجینه دانشمندان، ج۵، ص۳۱۴.
۳۲۸. آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، طبقات اعلام الشیعه، نقباء البشر، ص۳، ص۱۱۹۶.
۳۲۹. الحلو، عامر، معجم الدراسات القرآنیة عند الشیعة الامامیة، ص۱۲۸.
۳۳۰. شفیعی، محمد، مفسران شیعه، ص۱۸۴.
۳۳۱. ذهبی، محمدحسین، التفسیر و المفسرون، ج۲، ص۱۴۷.    
۳۳۲. شاه عبدالعظیمی، حسین، تفسیر اثنی عشری.
۳۳۳. مشار، خانبابا، فهرست کتابهای چاپی فارسی، ج۱، ص۱۳۸۶.
۳۳۴. شریف رازی، محمد، گنجینه دانشمندان، ج۴، ص۶۱۷.
۳۳۵. مشار، خانبابا، مؤلفین کتب چاپی فارسی و عربی، ج۲، ص۶۹۱.
۳۳۶. شبر، جواد، ادب الطف او شعراء الحسین، ج۱۰، ص۱۸۸.
۳۳۷. آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعة، ج۳، ص۱۴۹.    
۳۳۸. خاقانی، علی، شعراء الغری، ج۸، ص۳۹۸.
۳۳۹. آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، مصفی المقال فی مصنفی علم الرجال، ص۱۷۷.
۳۴۰. معارف الرجال، ج۲، ص۲۸۶.
۳۴۱. الحلو، عامر، معجم الدراسات القرآنیة عند الشیعة الامامیة، ص۴۲.
۳۴۲. امینی، محمدهادی، معجم رجال الفکر، ص۳۲۱.
۳۴۳. آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، طبقات اعلام الشیعه، نقباء البشر، ج۲، ص۷۶۷.
۳۴۴. آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، مستدرکات الذریعة، ج۲۶، ص۲۱۷.    
۳۴۵. مشار، خانبابا، مؤلفین کتب چاپی فارسی و عربی، ج۱، ص۳۵-۳۶.
۳۴۶. کیهان فرهنگی، سال نهم اسفند ماه ۱۳۷۱، شماره ۱۲.
۳۴۷. امین، سیدحسن، مستدرکات اعیان الشیعة، ج۳، ص۱۸۵.
۳۴۸. مشار، خانبابا، مؤلفین کتب چاپی فارسی و عربی، ج۵، ص۱۷۹.
۳۴۹. خرمشاهی، بهاءالدین، تفسیر و تفاسیر جدید، ص۲۰۵.
۳۵۰. تاریخ الوزارات الامیة، ج۱، ص۵۰.
۳۵۱. تاریخ الوزارات الامیة، ج۱، ص۷۷ - ۷۸.
۳۵۲. آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعة، ج۱۷، ص۵۸.    
۳۵۳. الحلو، عامر، معجم الدراسات القرآنیة عند الشیعة الامیة، ص۲۲۵.
۳۵۴. عواد، کورکیس، معجم المؤلفین العراقیین، ج۳، ص۴۳۸-۴۴۱.
۳۵۵. خلیلی، جعفر، موسوعة العتبات المقدسه، قسم الکاظمین، ج۳، ص۶۹.
۳۵۶. آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، مستدرکات الذریعة، ج۲۶، ص۲۴۵.    
۳۵۷. رازی، محمد، آثار الحجة، ج۲، ص۲۶۲.
۳۵۸. مشار، خانبابا، مؤلفین کتب چاپی فارسی و عربی، ج۴، ص۵۶۵.
۳۵۹. الحلو، عامر، معجم الدراسات القرآنیة عند الشیعة الامامیة، ص۴.
۳۶۰. آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعة، ج۲۱، ص۲۶۰.    
۳۶۱. الحلو، عامر، معجم الدراسات القرآنیة عند الشیعة الامامیة، ص۲۸۱.
۳۶۲. آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، طبقات اعلام الشیعه، نقباء البشر، ج۱، ص۳۸۰.
۳۶۳. عصار، سیدکاظم، تفسیر عصاره.
۳۶۴. خرمشاهی، بهاءالدین، تفسیر و تفاسیر جدید، ص۱۷۵.
۳۶۵. سحاب، ابوالقاسم، تاریخ مدرسه عالی سپهسالار، ص۱۶۹.
۳۶۶. مشار، خانبابا، فهرست کتابهای چاپی فارسی، ج۱، ص۱۳۹.
۳۶۷. مشار، خانبابا، مؤلفین کتب چاپی فارسی و عربی، ج۵، ص۳۰.
۳۶۸. آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعة، ج۱۸، ص۲۶۴.    
۳۶۹. الحلو، عامر، معجم الدراسات القرآنیة عند الشیعة الامامیة، ص۲۴۹.
۳۷۰. مشار، خانبابا، فهرست کتابهای چاپی فارسی، ج۴، ص۴۳۵۵.
۳۷۱. الحلو، عامر، معجم الدراسات القرآنیة عند الشیعة الامامیة، ص۱۸۰.
۳۷۲. الحلو، عامر، معجم الدراسات القرآنیة عند الشیعة الامامیة، ص۲۴۸.
۳۷۳. الحلو، عامر، معجم الدراسات القرآنیة عند الشیعة الامامیة، ص۲۶۰.
۳۷۴. عواد، کورکیس، معجم المؤلفین العراقیین، ج۳، ص۲۱۰.
۳۷۵. خاقانی، علی، شعراء الغری، ج۱، ص۲۸۵.
۳۷۶. الحلو، عامر، معجم الدراسات القرآنیة عند الشیعة الامامیة، ص۸۷.
۳۷۷. امینی، محمدهادی، معجم رجال الفکر، ص۴۶۷.
۳۷۸. عواد، کورکیس، معجم المؤلفین العراقیین، ج۱، ص۱۰۰.
۳۷۹. آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، طبقات اعلام الشیعه، نقباء البشر، ج۱، ص۱۰۰.
۳۸۰. خرمشاهی، بهاءالدین، تفسیر و تفاسیر جدید، ص۳۷.
۳۸۱. خرمشاهی، بهاءالدین، تفسیر و تفاسیر جدید، ص۲۰۰.
۳۸۲. مشار، خانبابا، فهرست کتابهای چاپی فارسی، ج۱، ص۱۳۸۵.
۳۸۳. مشار، خانبابا، مؤلفین کتب چاپی فارسی و عربی، ج۶، ص۸۹۴.
۳۸۴. آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعة، ج۱۷، ص۵۸.    
۳۸۵. الحلو، عامر، معجم الدراسات القرآنیة عند الشیعة الامامیة، ص۲۲۶.
۳۸۶. مشار، خانبابا، مؤلفین کتب چاپی فارسی و عربی، ج۳، ص۵۷۱.
۳۸۷. یونس/سوره۱۰، آیه۱.    
۳۸۸. شریف رازی، محمد، گنجینه دانشمندان، ج۶، ص۱۵۶.
۳۸۹. امین، سیدحسن، مستدرکات اعیان الشیعة، ج۳، ص۷.
۳۹۰. رفیعی، سیدابوالحسن، مقدمه مجموعه رسائل و مقالات فلسفی، ج۱، ص۶۹.
۳۹۱. طیب، سیدعبدالحسین، تفسیر اطیب البیان فی تفسیر القرآن.
۳۹۲. بقره/سوره۲، آیه۳۴.    
۳۹۳. خمینی، سیدمصطفی، تفسیر القرآن الکریم، ج۱، ص۳.    
۳۹۴. الحلو، عامر، معجم الدراسات القرآنیة عند الشیعة الامامیة، ص۱۰۲.
۳۹۵. راشد، حسینعلی، تفسر راشد.
۳۹۶. مشار، خانبابا، مؤلفین کتب چاپی فارسی و عربی، ج۲، ص۹۲۷-۹۲۸.
۳۹۷. امین، سیدحسن، مستدرکات اعیان الشیعة، ج۱، ص۲۲۱.
۳۹۸. الحلو، عامر، معجم الدراسات القرآنیة عند الشیعة الامامیة، ص۶۹.
۳۹۹. صدرحاج سیدجوادی، احمد، دائرة المعارف تشیع، ج۴، ص۵۵۸-۵۷۵.
۴۰۰. عقیقی بخشایشی، عبد الرحیم، طبقات مفسران شیعه، ج۴، ص۲۰۷-۴۹۴.
۴۰۱. ایازی، محمد علی، المفسرون حیاتهم ومنهجهم، ص۸۰۰۱-۸۰۰۲.
۴۰۲. شفیعی، محمد، مفسران شیعه، ص۱۸۳-۲۰۲.


۹۱ - منبع



فرهنگ‌نامه علوم قرآنی، برگرفته از مقاله «تفاسیر قرن چهاردهم قمری».    

سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «تفاسیر قرن چهاردهم»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۶/۱۱.    







آخرین نظرات
کلیه حقوق این تارنما متعلق به فرا دانشنامه ویکی بین است.